Brak pracy nie musi oznaczać braku dostępu do publicznej opieki zdrowotnej. W Polsce znajdziesz kilka sprawdzonych ścieżek, które pozwolą Ci korzystać ze świadczeń NFZ, nawet jeśli aktualnie nie jesteś zatrudniony. Pamiętaj, że skupiamy się tu wyłącznie na ubezpieczeniu zdrowotnym, pomijając kwestie emerytalno-rentowe.
Spis treści
Ubezpieczenie zdrowotne (NFZ) a emerytalno-rentowe (ZUS)
Często mówimy o „ubezpieczeniu w ZUS”, mając na myśli dostęp do lekarza. W rzeczywistości to ZUS, czyli Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zbiera składki na ubezpieczenie zdrowotne, a następnie przekazuje je do Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ).
Rola ZUS i NFZ w systemie ubezpieczeń
ZUS zajmuje się ewidencjonowaniem ubezpieczonych i poborem składek. Do ZUS trafiają zgłoszenia, takie jak ZUS ZZA czy ZUS ZCNA. NFZ z kolei finansuje świadczenia zdrowotne i podpisuje umowy z placówkami medycznymi. Bez etatu ubezpieczenie emerytalno-rentowe nie jest naliczane, chyba że istnieje inny tytuł do ubezpieczenia, np. prowadzenie własnej działalności.
Główne ścieżki do ubezpieczenia zdrowotnego bez zatrudnienia
Jeśli nie masz ubezpieczenia zdrowotnego z pracy, możesz je uzyskać na kilka sposobów.
Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne w NFZ
Jeśli nie obejmuje Cię obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne – na przykład z pracy, emerytury czy z tytułu bycia bezrobotnym – możesz samodzielnie przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia w NFZ. Z tej możliwości mogą skorzystać osoby mieszkające w Polsce, które nie posiadają żadnego innego tytułu do ubezpieczenia, w tym studenci po 26. roku życia, osoby bez pracy oraz zatrudnione na umowach nieobejmujących obowiązkowego ubezpieczenia, jak umowy o dzieło.
Procedura i koszty dobrowolnego ubezpieczenia
Aby przystąpić, zawrzyj umowę z NFZ. Wniosek złożysz osobiście w oddziale NFZ właściwym dla Twojego miejsca zamieszkania. Po podpisaniu umowy NFZ zgłosi Cię do ZUS na formularzu ZZA. Umowy nie zawrzesz z datą wsteczną.
Twoja składka na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne to 9% podstawy wymiaru. Podstawa ta nie może być niższa niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw z poprzedniego kwartału. Kwota jest aktualizowana co kwartał i ogłaszana przez Prezesa GUS. Składki opłacaj terminowo, każdego miesiąca.
Jeśli nie miałeś ubezpieczenia zdrowotnego, NFZ może naliczyć dodatkową opłatę. Dotyczy ona okresów bez ubezpieczenia w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a jej wysokość zależy od długości przerwy. W uzasadnionych sytuacjach NFZ może rozłożyć opłatę na raty lub nawet od niej odstąpić.
Ubezpieczenie jako członek rodziny
Zgłoszenie się jako członek rodziny osoby już ubezpieczonej to jedna z najczęściej wybieranych opcji. Nie wiąże się to z dodatkowymi kosztami dla ubezpieczającego, a Ty zyskujesz pełny dostęp do publicznej opieki zdrowotnej.
Kogo można zgłosić do ubezpieczenia
- Małżonka, jeśli nie posiada własnego tytułu do ubezpieczenia.
- Dzieci własne, współmałżonka, przysposobione, wnuki oraz dzieci obce, dla których ustanowiono opiekę prawną lub zawarto umowę o rodzinie zastępczej. Zgłoszenie jest możliwe do 18. roku życia, a w przypadku kontynuowania nauki – do 26 lat. Osoby z orzeczeniem o znacznym lub innym stopniu niepełnosprawności nie podlegają limitowi wieku.
- Rodziców i dziadków, o ile pozostają na Twoim utrzymaniu.
Zgłoszenia dokonuje osoba ubezpieczona (np. pracownik, emeryt, rencista, przedsiębiorca), składając formularz ZUS ZCNA u swojego płatnika składek lub bezpośrednio w ZUS.
Ubezpieczenie zdrowotne dla studentów i doktorantów
Studenci i doktoranci podlegają odrębnym zasadom ubezpieczenia zdrowotnego.
Studenci do 26. roku życia
Jeśli jesteś studentem, masz mniej niż 26 lat i nie posiadasz innego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego, Twoja uczelnia zgłosi Cię do ubezpieczenia. Składki w tym przypadku pokrywa budżet państwa.
Studenci powyżej 26. roku życia i doktoranci
Po ukończeniu 26. roku życia uczelnia przestaje opłacać za Ciebie składki. Podobnie jest w przypadku doktorantów. Wówczas musisz samodzielnie zadbać o swoje ubezpieczenie zdrowotne. Dostępne opcje to dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne w NFZ lub zgłoszenie jako członek rodziny, jeśli spełniasz ku temu warunki.
Ubezpieczenie dla bezrobotnych – rola Urzędu Pracy
Jeśli zarejestrujesz się w Urzędzie Pracy jako bezrobotny, automatycznie zyskujesz ubezpieczenie zdrowotne. Składki za Ciebie opłaca powiatowy urząd pracy. Ubezpieczenie jest ważne tak długo, jak długo utrzymujesz status bezrobotnego.
Ubezpieczenie z tytułu świadczeń z pomocy społecznej
Ubezpieczenie zdrowotne przysługuje także osobom pobierającym wybrane świadczenia społeczne, takie jak:
- Zasiłek macierzyński (jeśli nie jest opłacany z tytułu zatrudnienia).
- Świadczenie pielęgnacyjne.
- Zasiłek stały z pomocy społecznej.
- Zasiłek dla opiekuna.
Czy można ubezpieczyć się wstecznie?
Mit o możliwości „opłacenia zaległych składek dobrowolnych” wstecz jest często powtarzany. Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne w NFZ nie może być zawarte z datą wsteczną. Oznacza to, że nie ma możliwości opłacenia składek za okresy, w których nie miałeś ubezpieczenia.
„Ubezpieczenie wsteczne” dotyczy raczej potwierdzenia prawa do świadczeń, które już istniało – na przykład w przypadku błędu w zgłoszeniu, opóźnienia w systemie (jak u studenta czy członka rodziny) lub późniejszego uregulowania statusu.
Jak wybrać odpowiednią opcję ubezpieczenia?
Wybór najlepszej opcji zależy od Twojej indywidualnej sytuacji. Jeśli masz bliskich, którzy mogą Cię zgłosić, to najkorzystniejsze i bezpłatne rozwiązanie. Studenci mogą być zgłoszeni przez uczelnie, a bezrobotni przez urzędy pracy. Jeśli jednak żadna z tych opcji nie pasuje, dobrowolne ubezpieczenie w NFZ pozostaje otwartą, choć płatną, możliwością.
Najczęściej zadawane pytania
Czy dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne w NFZ obejmuje również ubezpieczenie emerytalne lub rentowe?
Nie. Dobrowolne ubezpieczenie w NFZ dotyczy wyłącznie ubezpieczenia zdrowotnego. Nie obejmuje ono ubezpieczeń emerytalnego, rentowych ani chorobowego. Osoby niepracujące mogą dobrowolnie przystąpić do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w ZUS, jednak są to odrębne świadczenia.
Czy mogę ubezpieczyć mojego pełnoletniego syna/córkę, który/która nie pracuje i nie studiuje?
Możesz zgłosić pełnoletnie dziecko jako członka rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego, jeśli nie ma ono własnego tytułu do ubezpieczenia i pozostaje na Twoim utrzymaniu. Limit wieku (do 26 lat) dotyczy wyłącznie studentów.
Co powinienem zrobić, jeśli nie kwalifikuję się do żadnej z wymienionych opcji ubezpieczenia zdrowotnego?
Jeśli żadna z opcji nie pasuje do Twojej sytuacji (np. nie możesz być zgłoszony jako członek rodziny, nie jesteś studentem ani bezrobotnym), jedyną publiczną opcją pozostaje dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne w NFZ. Rozważ też prywatne ubezpieczenie zdrowotne.
Czy muszę opłacać składki na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne, jeśli jestem zarejestrowany jako bezrobotny?
Nie. Jeśli jesteś zarejestrowany jako bezrobotny w Urzędzie Pracy, to właśnie Urząd Pracy opłaca składki na Twoje ubezpieczenie zdrowotne. Dlatego nie musisz opłacać dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego.
