Brak pracy nie musi oznaczać braku dostępu do publicznej opieki zdrowotnej. W Polsce znajdziesz kilka sprawdzonych ścieżek, które pozwolą Ci korzystać ze świadczeń NFZ, nawet jeśli aktualnie nie jesteś zatrudniony. Pamiętaj, że skupiamy się tu wyłącznie na ubezpieczeniu zdrowotnym, pomijając kwestie emerytalno-rentowe.
Ubezpieczenie zdrowotne (NFZ) a emerytalno-rentowe (ZUS)
Często mówimy o „ubezpieczeniu w ZUS”, mając na myśli dostęp do lekarza. Warto jednak pamiętać o rozróżnieniu tych pojęć. ZUS, czyli Zakład Ubezpieczeń Społecznych, zbiera składki na ubezpieczenie zdrowotne, a następnie przekazuje je do Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ).
Rola ZUS i NFZ w systemie ubezpieczeń
ZUS zajmuje się ewidencjonowaniem ubezpieczonych i poborem składek. To właśnie do ZUS trafiają wszystkie zgłoszenia, takie jak ZUS ZZA czy ZUS ZCNA. NFZ z kolei finansuje świadczenia zdrowotne i podpisuje umowy z placówkami medycznymi. Pamiętaj, że bez etatu ubezpieczenie emerytalno-rentowe zazwyczaj nie jest naliczane, chyba że masz inny tytuł, np. prowadzisz własną działalność.
Główne ścieżki do ubezpieczenia zdrowotnego bez zatrudnienia
Oto kilka kluczowych sposobów na zdobycie ubezpieczenia zdrowotnego, gdy nie masz tytułu do ubezpieczenia z pracy.
Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne w NFZ
Jeśli nie obejmuje Cię obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne – na przykład z pracy, emerytury czy z tytułu bycia bezrobotnym – możesz samodzielnie przystąpić do dobrowolnego ubezpieczenia w NFZ. To idealna opcja dla osób mieszkających w Polsce, które nie posiadają żadnego innego tytułu do ubezpieczenia. Skorzystają z niej studenci po 26. roku życia, osoby bez pracy czy zatrudnione na umowach, które nie zapewniają obowiązkowego ubezpieczenia.
Procedura i koszty dobrowolnego ubezpieczenia
Aby przystąpić, musisz zawrzeć umowę z NFZ. Wniosek złożysz osobiście w oddziale NFZ właściwym dla Twojego miejsca zamieszkania. Gdy już podpiszesz umowę, NFZ zgłosi Cię do ZUS na formularzu ZZA. Pamiętaj, że umowy nie można zawrzeć z datą wsteczną.
Twoja składka na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne to 9% podstawy wymiaru. Ważne: podstawa ta nie może być niższa niż 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw z poprzedniego kwartału. Kwota jest aktualizowana co kwartał i ogłaszana przez Prezesa GUS. Składki musisz opłacać terminowo, każdego miesiąca.
Jeśli przez pewien czas nie miałeś ubezpieczenia zdrowotnego, NFZ może naliczyć dodatkową opłatę. Dotyczy ona okresów bez ubezpieczenia w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a jej wysokość zależy od długości przerwy. W uzasadnionych sytuacjach NFZ może jednak rozłożyć opłatę na raty lub nawet od niej odstąpić.
Ubezpieczenie jako członek rodziny
To jedna z najczęściej wybieranych opcji: zgłoszenie się jako członek rodziny osoby już ubezpieczonej. Rozwiązanie to nie wiąże się z dodatkowymi kosztami dla ubezpieczającego, a Ty zyskujesz pełny dostęp do publicznej opieki zdrowotnej.
Kogo można zgłosić do ubezpieczenia
- Małżonka, jeśli nie posiada własnego tytułu do ubezpieczenia.
- Dzieci własne, dzieci współmałżonka, dzieci przysposobione, wnuki, a także dzieci obce, dla których ustanowiono opiekę prawną lub z którymi zawarto umowę o rodzinie zastępczej. Zgłoszenie jest możliwe do ukończenia 18 lat, a jeśli kontynuują naukę – do 26 lat. W przypadku orzeczenia o znacznym stopniu niepełnosprawności lub innym orzeczeniu o niepełnosprawności, limit wieku nie obowiązuje.
- Rodziców i dziadków, o ile pozostają na Twoim utrzymaniu.
Zgłoszenia dokonuje osoba ubezpieczona (np. pracownik, emeryt, rencista, przedsiębiorca), składając formularz ZUS ZCNA u swojego płatnika składek lub bezpośrednio w ZUS.
Ubezpieczenie zdrowotne dla studentów i doktorantów
Dla studentów i doktorantów obowiązują specyficzne zasady ubezpieczenia zdrowotnego.
Studenci do 26. roku życia
Jeśli jesteś studentem, masz mniej niż 26 lat i nie masz innego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego, Twoja uczelnia zgłosi Cię do ubezpieczenia. Składki w tym przypadku pokrywa budżet państwa.
Studenci powyżej 26. roku życia i doktoranci
Po ukończeniu 26. roku życia uczelnia przestaje opłacać za Ciebie składki. Podobnie jest w przypadku doktorantów. Wówczas musisz samodzielnie zadbać o swoje ubezpieczenie zdrowotne. Dostępne opcje to dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne w NFZ lub zgłoszenie jako członek rodziny, jeśli spełniasz ku temu warunki.
Ubezpieczenie dla bezrobotnych – rola Urzędu Pracy
Jeśli zarejestrujesz się w Urzędzie Pracy jako bezrobotny, automatycznie zyskujesz ubezpieczenie zdrowotne. Składki za Ciebie opłaca powiatowy urząd pracy. To ubezpieczenie jest ważne tak długo, jak długo utrzymujesz status bezrobotnego.
Ubezpieczenie z tytułu świadczeń z pomocy społecznej
Ubezpieczenie zdrowotne przysługuje także osobom pobierającym wybrane świadczenia społeczne.
Dotyczy to na przykład osób pobierających:
- Zasiłek macierzyński (jeśli nie jest opłacany z tytułu zatrudnienia).
- Świadczenie pielęgnacyjne.
- Zasiłek stały z pomocy społecznej.
- Zasiłek dla opiekuna.
Czy można ubezpieczyć się wstecznie?
Mit o możliwości „opłacenia zaległych składek dobrowolnych” wstecz jest często powtarzany. Pamiętaj: dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne w NFZ nie może być zawarte z datą wsteczną. Oznacza to, że nie ma możliwości opłacenia składek za okresy, w których nie miałeś ubezpieczenia.
„Ubezpieczenie wsteczne” dotyczy raczej potwierdzenia prawa do świadczeń, które już istniało – na przykład w przypadku błędu w zgłoszeniu, opóźnienia w systemie (jak u studenta czy członka rodziny) lub późniejszego uregulowania statusu.
Jak wybrać odpowiednią opcję ubezpieczenia?
Wybór najlepszej opcji zależy oczywiście od Twojej indywidualnej sytuacji. Jeśli masz bliskich, którzy mogą Cię zgłosić, jest to najkorzystniejsze i bezpłatne rozwiązanie. Dla studentów i bezrobotnych istnieją dedykowane ścieżki. Jeśli jednak żadna z tych opcji nie pasuje, dobrowolne ubezpieczenie w NFZ pozostaje otwartą, choć płatną, możliwością.
Najczęściej zadawane pytania
Czy dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne w NFZ obejmuje również ubezpieczenie emerytalne lub rentowe?
Nie. Dobrowolne ubezpieczenie w NFZ dotyczy wyłącznie ubezpieczenia zdrowotnego. Nie obejmuje ubezpieczeń emerytalnego, rentowych ani chorobowego. Osoby niepracujące mogą dobrowolnie przystąpić do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w ZUS, ale to już zupełnie odrębna kwestia.
Czy mogę ubezpieczyć mojego pełnoletniego syna/córkę, który/która nie pracuje i nie studiuje?
Tak, możesz zgłosić pełnoletnie dziecko jako członka rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego, jeśli nie ma ono własnego tytułu do ubezpieczenia i pozostaje na Twoim utrzymaniu. Pamiętaj, że limit wieku (do 26 lat) dotyczy tylko studentów.
Co powinienem zrobić, jeśli nie kwalifikuję się do żadnej z wymienionych opcji ubezpieczenia zdrowotnego?
Jeśli żadna z opcji nie pasuje do Twojej sytuacji (np. nie możesz być zgłoszony jako członek rodziny, nie jesteś studentem ani bezrobotnym), jedyną publiczną opcją pozostaje dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne w NFZ. Warto wtedy rozważyć również prywatne ubezpieczenie zdrowotne.
Czy muszę opłacać składki na dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne, jeśli jestem zarejestrowany jako bezrobotny?
Nie. Jeśli jesteś zarejestrowany jako bezrobotny w Urzędzie Pracy, to właśnie Urząd Pracy opłaca składki na Twoje ubezpieczenie zdrowotne. Nie ma zatem potrzeby opłacania dobrowolnego ubezpieczenia zdrowotnego jednocześnie.
