Wybór formy prawnej dla działalności społecznej to kluczowa decyzja. W Polsce najczęściej spotykane są fundacje i stowarzyszenia. Poznanie ich fundamentalnych różnic pomoże Ci podjąć świadomą decyzję, idealnie dopasowaną do Twoich celów.
Fundacja: instytucja oparta na majątku i celu
Fundacja to organizacja, której sercem działania jest majątek przeznaczony na realizację konkretnych celów społecznych lub gospodarczych. To fundator ją powołuje.
Definicja i podstawa prawna fundacji
Fundacja to instytucja majątkowa, pozbawiona członków. Działa wyłącznie w oparciu o majątek przekazany przez fundatora. Jej działalność reguluje Ustawa o fundacjach.
Rola fundatora i majątek założycielski
Fundatorem może być osoba fizyczna lub prawna. To on inicjuje jej powstanie i przekazuje na jej rzecz majątek. Zazwyczaj wystarczy minimalny kapitał założycielski w wysokości 1000 zł.
Struktura organów i zarządzanie
Fundacja nie posiada członków. Zarząd to jej główny organ, odpowiadający za bieżące zarządzanie i realizację celów. Model zarządzania jest mocno scentralizowany. Fundatorzy zazwyczaj nie angażują się w codzienne zarządzanie.
Przykładowe cele fundacji
Fundacje często skupiają się na obszarach takich jak ochrona zdrowia, edukacja, kultura, ochrona środowiska czy pomoc społeczna. Ich misja jest zazwyczaj ogólnospołeczna, skierowana do szerokiego grona beneficjentów.
Stowarzyszenie: organizacja oparta na ludziach i wspólnych interesach
Stowarzyszenie to dobrowolne zrzeszenie ludzi, którzy wspólnie dążą do osiągnięcia określonych, niezarobkowych celów. To ludzie stanowią jego siłę.
Definicja i charakterystyka członkowska
Stowarzyszenie to organizacja oparta na ludziach – swoich członkach. Jej funkcjonowanie opiera się na realizacji wspólnych, niezarobkowych celów. Podstawę prawną stanowi Ustawa Prawo o stowarzyszeniach.
Wymogi założycielskie stowarzyszenia rejestrowego
Aby założyć stowarzyszenie rejestrowe (posiadające osobowość prawną), potrzebujesz co najmniej 7 osób fizycznych, które staną się jego członkami założycielami. Stowarzyszenie nie wymaga początkowego kapitału.
Demokratyczna struktura organów
Sercem stowarzyszenia jest Walne Zebranie Członków, które podejmuje najważniejsze decyzje. Zarząd dba o bieżącą działalność, a Komisja Rewizyjna czuwa nad jej zgodnością z prawem i statutem. Zarządzanie jest w pełni demokratyczne, oparte na aktywnym udziale członków.
Główne źródła finansowania stowarzyszeń
Głównym źródłem finansowania stowarzyszeń są składki członkowskie. Podobnie jak fundacje, mogą również pozyskiwać darowizny, dotacje oraz prowadzić działalność gospodarczą.
Stowarzyszenie zwykłe: uproszczona alternatywa
Dla mniejszych inicjatyw idealnie sprawdzi się stowarzyszenie zwykłe. To znacznie prostsza forma, charakteryzująca się mniejszymi wymogami formalnymi.
Czym różni się stowarzyszenie zwykłe?
Stowarzyszenie zwykłe potrzebuje zaledwie 3 założycieli. Nie posiada osobowości prawnej, ale zachowuje zdolność do czynności prawnych. Rejestrowane jest w ewidencji starosty, a nie w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS).
Ograniczenia i możliwości stowarzyszenia zwykłego
Stowarzyszenie zwykłe posiada jednak ograniczony zakres działalności. Może samodzielnie zaciągać zobowiązania, ale tylko do wysokości posiadanego majątku. To idealne, łatwiejsze i szybsze rozwiązanie dla lokalnych, mniej formalnych inicjatyw.
Kluczowe różnice między fundacją a stowarzyszeniem
Poniższa tabela podsumowuje najważniejsze różnice między fundacją, stowarzyszeniem rejestrowym i stowarzyszeniem zwykłym.
| Aspekt | Fundacja | Stowarzyszenie rejestrowe | Stowarzyszenie zwykłe |
|---|---|---|---|
| Podstawa działania | Majątek | Ludzie (członkowie) | Ludzie (członkowie) |
| Liczba założycieli | Min. 1 osoba fizyczna/prawna | Min. 7 osób fizycznych | Min. 3 osoby fizyczne |
| Majątek początkowy | Wymagany (min. 1000 zł) | Niewymagany | Niewymagany |
| Członkostwo | Brak | Obowiązkowe | Obowiązkowe |
| Osobowość prawna | Tak (od wpisu do KRS) | Tak (od wpisu do KRS) | Nie (ma zdolność do czynności prawnych) |
| Sposób zarządzania | Scentralizowany (zarząd) | Demokratyczny (Walne Zebranie Członków) | Demokratyczny (Walne Zebranie Członków) |
| Nadzór | Minister właściwy / starosta | Starosta / prezydent miasta | Starosta / prezydent miasta |
| Główne źródło finansowania | Majątek fundatora, darowizny | Składki członkowskie, darowizny | Składki członkowskie, darowizny |
Wspólne cechy fundacji i stowarzyszeń
Mimo różnic, fundacje i stowarzyszenia łączą liczne wspólne cechy, charakterystyczne dla organizacji pozarządowych.
Status prawny i rejestracja
Zarówno fundacje, jak i stowarzyszenia rejestrowe uzyskują osobowość prawną z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS).
Cele niezarobkowe i działalność gospodarcza
Zarówno fundacje, jak i stowarzyszenia działają w celach niezarobkowych. Mogą prowadzić działalność gospodarczą, ale musi mieć ona charakter dodatkowy i służyć wyłącznie realizacji celów statutowych organizacji.
Obowiązki sprawozdawcze i transparentność
Zarówno fundacje, jak i stowarzyszenia (rejestrowe) podlegają rygorystycznym obowiązkom sprawozdawczym. Wymagane jest prowadzenie księgowości oraz składanie corocznych sprawozdań finansowych i merytorycznych do właściwych organów.
Jak wybrać właściwą formę? Praktyczne kryteria
Decyzja o wyborze formy prawnej wymaga przemyślenia. Oto kilka pytań, które pomogą Ci podjąć najlepszą decyzję.
Cel i misja Twojej organizacji
Zastanów się: czy chcesz realizować konkretne, ogólnospołeczne zadanie, czy raczej skupić ludzi wokół wspólnych zainteresowań? Fundacje zazwyczaj lepiej sprawdzają się w realizacji celów zewnętrznych, natomiast stowarzyszenia – w tych nastawionych na wewnętrzną społeczność lub jej członków.
Dostępne zasoby: majątek czy grupa osób?
Zastanów się, czym dysponujesz na starcie. Jeśli masz majątek, który chcesz przeznaczyć na konkretny cel, pomyśl o fundacji. Jeśli zaś dysponujesz grupą co najmniej 7 osób (lub 3 dla stowarzyszenia zwykłego) gotowych działać wspólnie, stowarzyszenie będzie dla Ciebie lepszym rozwiązaniem.
Preferowany styl zarządzania: centralizacja czy demokracja?
Fundacje charakteryzuje bardziej scentralizowany model zarządzania, za który odpowiada zarząd. Stowarzyszenia stawiają na demokrację, z Walnym Zebraniem Członków jako najwyższym organem decyzyjnym. Wybierz formę, która najlepiej odpowiada Twoim preferencjom w kwestii podejmowania decyzji.
Proces rejestracji i formalności
Poznaj podstawowe kroki niezbędne do założenia każdej z form.
Kroki rejestracji fundacji
Musisz sporządzić akt fundacyjny u notariusza, ustanowić statut oraz powołać zarząd. Następnie fundacja musi zostać wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS).
Kroki rejestracji stowarzyszenia rejestrowego
Zacznij od zorganizowania zebrania założycielskiego, spisania protokołu, uchwalenia statutu i wyboru komitetu założycielskiego. Ostatnim krokiem jest zgłoszenie do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS).
Procedura założenia stowarzyszenia zwykłego
Wymaga uchwały o powołaniu, sporządzenia regulaminu działania oraz wpisu do ewidencji prowadzonej przez starostę.
Nadzór i odpowiedzialność: kto kontroluje NGO?
Organizacje pozarządowe podlegają nadzorowi, co gwarantuje ich transparentność i prawidłowe funkcjonowanie.
Organy nadzoru nad fundacjami
Fundacje podlegają nadzorowi ministra właściwego ze względu na ich cel działania (nadzór merytoryczny) oraz starosty (nadzór formalno-prawny).
Organy nadzoru nad stowarzyszeniami
Stowarzyszenia podlegają nadzorowi starosty lub prezydenta miasta na prawach powiatu, właściwego dla siedziby organizacji.
Odpowiedzialność prawna i sprawozdawczość
Fundacje i stowarzyszenia odpowiadają za swoje zobowiązania całym swoim majątkiem. Fundatorzy i członkowie nie ponoszą za nie osobistej odpowiedzialności. Obie formy są zobowiązane do regularnego składania sprawozdań finansowych i merytorycznych.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Jaka jest fundamentalna różnica między fundacją a stowarzyszeniem?
Fundacja opiera się na majątku – to instytucja majątkowa, powołana przez fundatora. Stowarzyszenie zaś to instytucja osobowa, oparta na ludziach i powołana przez grupę osób.
Ile osób lub jaki majątek jest potrzebny do założenia fundacji lub stowarzyszenia?
Do założenia fundacji potrzebujesz fundatora (osoba fizyczna lub prawna) oraz majątku początkowego (min. 1000 zł). Stowarzyszenie rejestrowe wymaga minimum 7 osób, a stowarzyszenie zwykłe minimum 3 osoby.
Czy fundacja lub stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą?
Tak, zarówno fundacja (rejestrowa), jak i stowarzyszenie (rejestrowe) mogą prowadzić działalność gospodarczą. Musi ona jednak mieć charakter dodatkowy i służyć wyłącznie realizacji celów statutowych organizacji.
Która forma jest łatniejsza do założenia i prowadzenia dla małych inicjatyw?
Stowarzyszenie zwykłe jest najprostszą i najszybszą formą do założenia i prowadzenia dla małych, lokalnych inicjatyw. Wynika to z mniejszej liczby formalności i braku konieczności wpisu do KRS (choć jest to możliwe).
