Zbiórka publiczna to forma pozyskiwania środków pieniężnych lub darów rzeczowych na określone cele, prowadzona w miejscach publicznych lub w sposób umożliwiający udział nieograniczonej liczby osób, które nie są znane sobie nawzajem ani organizatorowi. Przykłady takich zbiórek to kwestowanie na ulicach, w parkach, sklepach, na cmentarzach, podczas wydarzeń masowych oraz domokrążenie – czyli zbieranie darów od drzwi do drzwi. Kluczową cechą zbiórek publicznych jest jawność i otwartość, co odróżnia je od zbiórek prywatnych lub zamkniętych grup, np. w szkołach czy zakładach pracy.
Podstawy prawne i regulacje zbiórek publicznych w Polsce
Zbiórki publiczne w Polsce regulowane są ustawą z dnia 14 marca 2014 roku o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych (Dz.U. 2014 poz. 598). Ustawa ta określa definicję, cele, formy, zasady organizacji oraz obowiązki organizatorów, a także nadzór i sankcje za naruszenia przepisów. Szczegółowe kwestie techniczne i proceduralne regulują rozporządzenia wykonawcze.
Centralnym narzędziem do zgłaszania i monitorowania zbiórek jest Portal Zbiórek Publicznych (https://zbiorki.gov.pl), prowadzony przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Portal umożliwia elektroniczne zgłaszanie zbiórek, składanie sprawozdań oraz dostęp do materiałów edukacyjnych.
Dozwolone cele zbiórek publicznych
Zbiórka publiczna musi mieć jasno określony cel, zgodny z katalogiem zadań publicznych wymienionych w art. 4 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Do najczęstszych celów należą:
- działalność charytatywna i pomoc społeczna,
- promocja zdrowia,
- edukacja i nauka,
- promocja kultury i ochrona środowiska,
- cele religijne (poza terenem kościołów),
- inne cele publiczne ujęte w ustawie.
Zmiana celu zbiórki w trakcie jej trwania jest możliwa, ale wymaga ponownego zgłoszenia tej zmiany w Portalu Zbiórek Publicznych oraz uzyskania potwierdzenia jej przyjęcia. Nowy cel musi pozostać zgodny z przepisami, a niezastosowanie się do tego może skutkować sankcjami.
Kto może organizować zbiórkę publiczną?
Zbiórki publiczne mogą organizować różne podmioty, m.in.:
- organizacje pozarządowe – stowarzyszenia i fundacje działające na rzecz pożytku publicznego,
- podmioty realizujące zadania publiczne wymienione w ustawie o działalności pożytku publicznego i wolontariacie,
- komitety społeczne – specjalnie powołane grupy osób do przeprowadzenia określonej zbiórki,
- inne podmioty spełniające wymogi ustawowe oraz prowadzące zbiórkę zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Każdy organizator musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych i działać zgodnie z prawem, w tym dokonać zgłoszenia zbiórki w odpowiednim terminie.
Co nie jest zbiórką publiczną? Przykłady i wyjaśnienia
| Forma zbierania środków | Czy jest zbiórką publiczną? | Uwagi |
|---|---|---|
| Przelewy na konto bankowe (np. darowizny na konto fundacji) | Nie | Brak zbierania „publicznego” w miejscach publicznych, środki wpływają na konto |
| Wpłaty online przez platformy crowdfundingowe | Nie | Nie podlegają ustawie o zbiórkach publicznych, lecz innym regulacjom |
| SMS-y charytatywne | Nie | Forma wsparcia za pośrednictwem operatorów telekomunikacyjnych |
| Zbiórki na terenie kościołów i świątyń | Zwykle nie | Jeśli nie jest prowadzona publicznie, a w ramach wspólnoty religijnej |
| Zbiórki w zamkniętych grupach (np. szkoły, zakłady pracy) za zgodą władz | Nie | Brak charakteru otwartego i publicznego |
| Loterie, sprzedaż biletów na wydarzenia | Nie | To działalność gospodarcza, regulowana innymi przepisami |
Warto pamiętać, że błędne zakwalifikowanie zbiórki może skutkować sankcjami.
Zgłaszanie zbiórek publicznych – procedura krok po kroku
- Przygotowanie danych: Nazwa organizatora, cel zbiórki, miejsce i czas prowadzenia, przewidywana kwota oraz forma zbierania środków (gotówka, dary rzeczowe).
- Rejestracja na Portalu Zbiórek Publicznych: Wejdź na stronę https://zbiorki.gov.pl i załóż konto organizatora.
- Wypełnienie formularza zgłoszeniowego: Podaj wszystkie wymagane informacje i załącz niezbędne dokumenty, np. statut organizacji.
- Złożenie zgłoszenia: Wyślij zgłoszenie elektronicznie za pomocą portalu lub tradycyjnie – osobiście lub listownie w urzędzie właściwym dla miejsca zbiórki.
- Potwierdzenie zgłoszenia: Po złożeniu zgłoszenia otrzymasz potwierdzenie wraz z numerem identyfikacyjnym zbiórki.
- Rozpoczęcie zbiórki: Możesz rozpocząć zbieranie środków zgodnie z zadeklarowanym czasem i miejscem.
Termin zgłoszenia: Zgłoszenie powinno zostać dokonane co najmniej na 3 dni przed rozpoczęciem zbiórki publicznej.
W przypadku odmowy przyjęcia zgłoszenia organizator ma prawo odwołać się do właściwego organu administracji publicznej, który rozpatrzy sprawę w terminie 7 dni.
Zmiana celu zbiórki publicznej – zasady i procedura
Zmiana celu zbiórki podczas trwania wymaga ponownego zgłoszenia zmiany w Portalu Zbiórek Publicznych oraz uzyskania potwierdzenia przyjęcia tej zmiany. Bez dokonania formalnego zgłoszenia zmiana celu jest niezgodna z przepisami i może skutkować sankcjami.
- Zmiana celu musi być zgodna z przepisami oraz nie naruszać interesów darczyńców.
- Organizator powinien złożyć aktualizację danych zbiórki na portalu lub do właściwego urzędu w formie pisemnej.
- Jeśli cel zbiórki nie zostanie osiągnięty, środki muszą zostać wykorzystane zgodnie z pierwotnym lub nowym celem, a jeśli zmiana nie zostanie zgłoszona – zwrócone darczyńcom lub przekazane na cele określone w ustawie.
Konsekwencje braku zgłoszenia zmiany:
- Możliwość ukarania grzywną lub mandatem karnym,
- Ważność sprawozdania ze zbiórki może zostać podważona,
- Ryzyko utraty zaufania darczyńców i opinii publicznej.
Kary i konsekwencje prawne za prowadzenie zbiórek bez zgłoszenia oraz inne naruszenia
Prowadzenie zbiórki publicznej bez wymaganego zgłoszenia lub niezgodnie z przepisami wiąże się z sankcjami administracyjnymi i karnymi.
- Mandaty karne – nałożone przez organy na podstawie kodeksu wykroczeń,
- Kary administracyjne – np. zakaz prowadzenia zbiórek publicznych przez określony czas,
- Konfiskata zebranych środków – w przypadku nielegalnej zbiórki środki mogą zostać zatrzymane przez państwo,
- Odpowiedzialność karna – w skrajnych przypadkach, np. oszustwa związane ze zbiórką.
Przykład: Mandat w wysokości kilku tysięcy złotych za prowadzenie zbiórki bez zgłoszenia lub naruszenie obowiązków sprawozdawczych.
Organizator ma prawo odwołać się od decyzji o odmowie zgłoszenia lub nałożeniu kary do wyższych instancji administracyjnych lub sądów.
Sprawozdanie i rozliczenie zbiórki publicznej – co, jak i kiedy?
Po zakończeniu zbiórki publicznej organizator jest zobowiązany do złożenia sprawozdania, które powinno zawierać:
- Informacje o całkowitej kwocie zebranych środków pieniężnych i darów rzeczowych,
- Dokładny opis realizacji celu zbiórki oraz sposobu wykorzystania zebranych środków,
- Dokumentację potwierdzającą wydatkowanie środków zgodnie z celem zbiórki,
- Informacje o kosztach przeprowadzenia zbiórki (jeśli wystąpiły).
Termin złożenia sprawozdania: do 30 dni od zakończenia zbiórki, za pośrednictwem Portalu Zbiórek Publicznych lub tradycyjnie.
Znaczenie transparentności: Rzetelne i terminowe rozliczenie buduje zaufanie darczyńców, pozwala uniknąć podejrzeń o nieprawidłowości oraz zabezpiecza organizatora przed sankcjami.
Brak złożenia sprawozdania lub jego nierzetelne przygotowanie może skutkować konsekwencjami prawnymi, włącznie z zakazem prowadzenia kolejnych zbiórek.
- Zaczynaj prowadzenie ewidencji od pierwszego dnia zbiórki,
- Dokumentuj każdy wpływ i wydatek,
- Zachowuj oryginały dokumentów księgowych,
- Korzystaj z dostępnych wzorów i szablonów sprawozdań na portalu zbiorki.gov.pl.
Podsumowanie – co warto zapamiętać o zbiórkach publicznych?
- Zbiórka publiczna to zbieranie środków w miejscach publicznych lub w sposób umożliwiający udział nieograniczonej liczby osób nieznanych organizatorowi.
- Podstawą prawną jest ustawa z 14 marca 2014 r. o zasadach prowadzenia zbiórek publicznych.
- Zbiórkę należy zgłosić elektronicznie przez Portal Zbiórek Publicznych, co najmniej 3 dni przed rozpoczęciem.
- Zmiana celu zbiórki wymaga ponownego zgłoszenia i potwierdzenia.
- Po zakończeniu zbiórki organizator składa szczegółowe sprawozdanie w terminie 30 dni.
- Prowadzenie zbiórki bez zgłoszenia lub niezgodnie z przepisami grozi sankcjami prawno-administracyjnymi.
Znajomość i przestrzeganie zasad prowadzenia zbiórek publicznych to gwarancja ich skuteczności oraz bezpieczeństwa zarówno dla organizatorów, jak i darczyńców.
FAQ: Czym są zbiórki publiczne?
- Co to są zbiórki publiczne?
- Zbiórki publiczne to działania polegające na gromadzeniu środków finansowych lub darów materialnych od szerokiego grona osób, najczęściej w celu wsparcia określonej inicjatywy, organizacji charytatywnej lub akcji społecznej.
- Kto może organizować zbiórki publiczne?
- Zbiórki publiczne mogą organizować zarówno organizacje pozarządowe, fundacje, stowarzyszenia, jak i osoby prywatne, jednak w wielu przypadkach wymagana jest odpowiednia zgoda lub rejestracja w urzędzie, zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa.
- Jakie są rodzaje zbiórek publicznych?
- Najczęściej wyróżnia się zbiórki pieniężne, zbiórki rzeczowe (np. żywność, odzież), a także zbiórki online prowadzone za pośrednictwem platform internetowych.
- Czy zbiórki publiczne są legalne bez zgody urzędu?
- W Polsce organizacja zbiórki publicznej często wymaga zgłoszenia lub uzyskania zgody odpowiednich organów administracji publicznej, np. urzędu miasta lub gminy. Brak takiej zgody może skutkować konsekwencjami prawnymi.
- Jakie są cele zbiórek publicznych?
- Cele zbiórek publicznych mogą być bardzo różne – od pomocy osobom potrzebującym, wsparcia działań charytatywnych, przez finansowanie projektów społecznych, aż po działania na rzecz ochrony środowiska czy kultury.
