Jak założyć stowarzyszenie? 

Organizacje pozarządowe stanowią ważny element w społeczeństwach. Dwa najbardziej popularne formy organizacji pozarządowych to stowarzyszenia i fundacje, których tworzenie i działanie różnią się od siebie pod kilkoma względami. Przeczytaj nasz artykuł i poznaj podstawowe cechy rozróżniające te dwa typy organizacji i dowiedz się, jak założyć stowarzyszenie!

Fundacje i stowarzyszenia – jakie są różnice?

Fundacje i stowarzyszenia to organizacje pozarządowe, ale różnią się pod względem struktury i wymagań formalnych. Fundacja powstaje zwykle z inicjatywy jednej osoby lub podmiotu prawnego i wymaga dysponowania majątkiem (funduszem założycielskim) oraz stworzenia statutu określającego zasady działania. Stowarzyszenie natomiast tworzy grupa osób (minimum 3 lub 7, w zależności od rodzaju), nie wymaga posiadania majątku na start i działa na zasadzie członkostwa i wspólnego celu.

Podsumowując: jeśli masz grupę przyjaciół lub osób z podobnymi zainteresowaniami – najlepszym wyborem jest stowarzyszenie. Jeśli dysponujesz kapitałem i chcesz realizować cele społeczne poprzez majątek, rozważ fundację.

Rodzaje stowarzyszeń – zwykłe i rejestrowe

Prawo polskie wyróżnia dwa typy stowarzyszeń:

• Stowarzyszenie zwykłe – powstaje z minimum 3 osób, nie ma osobowości prawnej, działa na podstawie regulaminu, a jego członkowie odpowiadają solidarnie za zobowiązania organizacji. Rejestruje się je w ewidencji prowadzonej przez starostę. Nie może prowadzić działalności gospodarczej ani tworzyć oddziałów.
• Stowarzyszenie rejestrowe – zakładane przez co najmniej 7 osób, zyskuje osobowość prawną po wpisie do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Może prowadzić działalność gospodarczą, posiadać oddziały terenowe, a członkowie nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania stowarzyszenia.

Jak założyć stowarzyszenie – krok po kroku

1. Zebranie założycieli – zgromadź odpowiednią liczbę osób: minimum 3 do stowarzyszenia zwykłego lub 7 do rejestrowanego. Założyciele powinni być osobami fizycznymi pełnoletnimi i posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Mogą też być cudzoziemcy, o ile nie stoi to w sprzeczności z prawem.
2. Określenie celu i formy działalności – wspólnie ustalcie cele stowarzyszenia, formy działania oraz podstawowe zasady współpracy.
3. Przygotowanie statutu lub regulaminu – dla stowarzyszenia rejestrowego przygotuj statut, a dla zwykłego – regulamin działania.
4. Zebranie założycielskie – uchwalenie statutu/regulaminu, wybór władz (zarządu i komisji rewizyjnej lub innego organu kontrolnego), podjęcie uchwały o powstaniu stowarzyszenia oraz spisanie protokołu z zebrania.
5. Rejestracja stowarzyszenia – złożenie wymaganych dokumentów do Krajowego Rejestru Sądowego (stowarzyszenie rejestrowe) lub wpis do ewidencji prowadzonej przez starostę (stowarzyszenie zwykłe).
6. Uzyskanie NIP, REGON i założenie konta bankowego – po rejestracji w KRS zgłoś stowarzyszenie do urzędu skarbowego i GUS oraz załóż konto bankowe na potrzeby prowadzenia działalności.
7. Rozpoczęcie działalności – prowadzenie działalności statutowej zgodnie z obowiązującymi przepisami i zasadami określonymi w statucie lub regulaminie.

Wymagania formalne dotyczące założycieli stowarzyszenia

• Stowarzyszenie rejestrowe – wymaga minimum 7 osób założycieli.
• Stowarzyszenie zwykłe – wymaga minimum 3 osób założycieli.

Założycielem może być osoba fizyczna, która jest pełnoletnia, posiada pełną zdolność do czynności prawnych, może to być także cudzoziemiec, pod warunkiem, że nie stoi to w sprzeczności z polskim prawem. Osoba prawna może wspierać stowarzyszenie, ale nie posiada prawa głosu w organach.

Zebranie założycielskie – przebieg i wymagania

1. Uchwalenie statutu stowarzyszenia – dokumentu określającego cele, zasady działania, organy i inne ważne kwestie organizacyjne.
2. Wybór władz stowarzyszenia – zarządu oraz komisji rewizyjnej lub innego organu kontrolnego.
3. Podjęcie uchwały o założeniu stowarzyszenia – oficjalne potwierdzenie powstania organizacji.
4. Spisanie protokołu z zebrania – dokument zawierający listę uczestników, podjęte decyzje oraz podpisy założycieli.

Warto pamiętać: protokół i statut są niezbędne do rejestracji stowarzyszenia w KRS.

Statut stowarzyszenia – rola i wymagane elementy

Statut jest najważniejszym dokumentem stowarzyszenia, który określa jego strukturę, zasady działania oraz prawa i obowiązki członków.

• Nazwę i siedzibę stowarzyszenia.
• Cele i formy działalności stowarzyszenia.
• Warunki członkostwa – kto może zostać członkiem, prawa i obowiązki, zasady nabywania i utraty członkostwa.
• Organy stowarzyszenia – ich nazwy, kompetencje, sposób wyboru i odwoływania.
• Zasady reprezentacji i prowadzenia spraw majątkowych.
• Tryb zmiany statutu.
• Tryb rozwiązania stowarzyszenia i przeznaczenia majątku.

Uchwała o przyjęciu statutu zapada podczas zebrania założycielskiego większością głosów założycieli. Statut musi być zgodny z ustawą Prawo o stowarzyszeniach i wiąże wszystkich członków oraz organy stowarzyszenia.

Proces rejestracji stowarzyszenia w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS)

Rejestracja stowarzyszenia rejestrowego w KRS nadaje mu osobowość prawną i pozwala działać formalnie na podstawie przepisów prawa.

• Wniosek o wpis do KRS (formularz KRS-W20).
• Statut stowarzyszenia.
• Protokół z zebrania założycielskiego wraz z listą obecnych założycieli.
• Oświadczenia członków zarządu o niekaralności oraz o przyjęciu funkcji.
• Dowód wniesienia opłaty sądowej (500 zł) oraz opłaty za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (100 zł).

1. Przygotowanie kompletu dokumentów zgodnych z wymogami KRS.
2. Złożenie dokumentów osobiście lub elektronicznie przez portal eKRS.
3. Opłacenie wniosku i potwierdzenie wpłaty dołączone do dokumentów.
4. Rozpatrzenie wniosku przez sąd rejestrowy – czas oczekiwania do 7 dni roboczych.
5. Po pozytywnej decyzji następuje wpis do rejestru i nadanie numeru KRS.

Warto wiedzieć: błędy w dokumentacji mogą spowodować odrzucenie wniosku lub opóźnienia.

Formalności po rejestracji stowarzyszenia

• Uzyskanie numeru NIP – zgłoszenie się do urzędu skarbowego właściwego dla siedziby stowarzyszenia.
• Uzyskanie numeru REGON – zgłoszenie do Głównego Urzędu Statystycznego (GUS).
• Zgłoszenie do ZUS, jeśli stowarzyszenie zatrudnia pracowników lub zleca usługi na podstawie umów cywilnoprawnych.
• Założenie konta bankowego na potrzeby prowadzenia działalności finansowej.
• Zgłoszenie do urzędu skarbowego w zakresie podatków (np. VAT, CIT), jeśli stowarzyszenie prowadzi działalność gospodarczą lub odpłatną.

Wskazówka: warto od razu ustalić zasady prowadzenia księgowości oraz obowiązki sprawozdawcze wobec organów państwowych.

Organy stowarzyszenia – struktura i kompetencje

Każde stowarzyszenie powinno posiadać organy, które sprawują władzę i kontrolę nad jego działaniem. Najczęściej są to:

• Walne zebranie członków – najwyższy organ decyzyjny, który podejmuje najważniejsze uchwały, wybiera władze i zatwierdza sprawozdania.
• Zarząd – organ wykonawczy, odpowiedzialny za bieżące zarządzanie stowarzyszeniem, reprezentowanie go na zewnątrz oraz realizację uchwał walnego zebrania.
• Komisja rewizyjna lub inny organ kontrolny – odpowiada za nadzór nad działalnością stowarzyszenia, kontrolę finansów oraz zgodności działań z prawem i statutem.

Kompetencje zarządu:

• Reprezentowanie stowarzyszenia na zewnątrz.
• Prowadzenie spraw organizacji zgodnie ze statutem.
• Realizacja planów i budżetu.
• Sprawozdawczość wobec walnego zebrania.

Ważne: sposób wyboru i zakres kompetencji poszczególnych organów powinien być szczegółowo określony w statucie.

Rodzaje członkostwa i uprawnienia członków stowarzyszenia

• Członkowie zwykli – aktywnie uczestniczą w działalności stowarzyszenia, mają prawo głosu na walnym zebraniu.
• Członkowie wspierający – wspierają stowarzyszenie finansowo lub organizacyjnie, zwykle nie mają prawa głosu.
• Członkowie honorowi – osoby wyróżnione za zasługi dla stowarzyszenia, często bez obowiązku składania składek.

Wymogi dotyczące członkostwa:

• Pełnoletniość lub określony wiek minimalny, jeśli statut tak stanowi.
• Posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych.
• Złożenie deklaracji członkowskiej lub spełnienie innych warunków statutowych.

Uprawnienia członków zwykłych:

• Prawo uczestnictwa i głosowania na walnym zebraniu.
• Możliwość kandydowania do organów stowarzyszenia.
• Prawo do informacji o działalności organizacji.

Stowarzyszenia z oddziałami terenowymi – zasady organizacji

Stowarzyszenia mogą tworzyć oddziały terenowe, czyli jednostki organizacyjne działające w różnych regionach lub miejscowościach. Oddziały te pozwalają na skuteczniejsze realizowanie celów na obszarze całego kraju.

• Utworzenie oddziału powinno być przewidziane w statucie stowarzyszenia, który określa zasady ich powoływania, kompetencje i sposób działania.
• Oddziały posiadają własne organy, ale są podporządkowane władzom centralnym stowarzyszenia.
• Oddziały mogą posiadać osobowość prawną, jeśli statut i przepisy prawa na to pozwalają, ale najczęściej działają jako jednostki organizacyjne stowarzyszenia.
• Oddziały mogą samodzielnie pozyskiwać środki finansowe i prowadzić działalność na swoim terenie.

Ważne: szczegółowe zasady funkcjonowania oddziałów powinny być jasno określone, aby uniknąć konfliktów i zapewnić spójność działania całej organizacji.

Majątek i źródła finansowania stowarzyszenia

Stowarzyszenie może posiadać własny majątek, który służy realizacji jego celów statutowych. Poniżej przedstawiamy najczęstsze źródła finansowania stowarzyszeń:

• Składki członkowskie – regularne wpłaty od członków, które mogą być obowiązkowe lub dobrowolne.
• Darowizny i wpłaty od osób fizycznych oraz prawnych – środki przekazywane dobrowolnie na działalność stowarzyszenia.
• Dotacje i granty – środki publiczne lub prywatne przyznawane na realizację określonych projektów.
• Przychody z działalności odpłatnej pożytku publicznego – np. organizowanie szkoleń, warsztatów, sprzedaż materiałów edukacyjnych.
• Działalność gospodarcza – stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, ale dochód z niej musi być przeznaczony na cele statutowe.

Ważne: gospodarowanie majątkiem powinno być transparentne i zgodne ze statutem oraz obowiązującymi przepisami prawa.