Organizacje pozarządowe to organizacje, które nie są nastawione na zysk i są finansowane głównie przez członków lub społeczeństwo. Ich celem jest wspieranie, rozwijanie i promocja różnych działań mających na celu poprawę jakości życia ludzi. Służą one także do wyrażania postulatów oraz ich obrony poprzez stałe monitorowanie różnych zagadnień społecznych oraz lobbowanie u władz publicznych. Przeczytaj nasz artykuł i powiększ swoją wiedzę na temat organizacji pozarządowych, ich rodzajów oraz sposobów działania!
Co to są organizacje pozarządowe?
Organizacje pozarządowe to podmioty funkcjonujące w społeczeństwie, które nie są powiązane z administracją publiczną ani nie pracują na zysk. Mają one na celu realizowanie działań służących społeczności, a także realizację postawionych celów bez osiągania jakichkolwiek profitów.
Czasami określane są mianem „trzeciego sektora”, odwołując się do sektora państwowego i prywatnego. Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie z 2003 roku definiuje szerzej ogólny koncept organizacji pozarządowych i ma on zastosowanie do innych aktywności regulowanych przez prawo, takich jak Ustawa o Zatrudnieniu Socjalnym. Organizacje te wykonują wiele ważnych spraw dla całej lokalnej oraz globalnej społeczności, od realizowania celów edukacyjnych i środowiskowych po tworzenie programów pomocy społecznej.
Według definicji ustawy, organizacje pozarządowe są instytucjami, które nie należą do sektora finansów publicznych i nie są skoncentrowane na osiąganiu zysku. Mogą to być osoby prawne lub jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, takie jak fundacje i stowarzyszenia, którym przyznana została odpowiednia zdolność prawna w odrębnej ustawie.
Istnieją również inne organizacje pozarządowe, w tym partie polityczne, fundacje tworzone przez partie polityczne oraz związki zawodowe i organizacje pracodawców. Ustawa dotycząca działalności pożytku publicznego i wolontariatu nie ma na celu umożliwienia korzystania tym podmiotom ze wszystkich jej możliwości – uwaga ta odnosi się szczególnie do działu II tego aktu legislacyjnego. Niemniej jednak wszystkie wymienione podmioty odpowiadają definicji organizacji pozarządowych: mają charakter niekomercyjny oraz zostały uznane przez przyznany im status prawny.
Partie polityczne i tworzone przez nie związki zawodowe, fundacje, organizacje pracodawców, samorządy zawodowe – wszystkie te podmioty składają się na definicję organizacji pozarządowych. Jednakże nie mogą one ubiegać się o status organizacji pożytku publicznego oraz ani korzystać z dotacji otrzymywanych na podstawie ustawy. W szczególności art. 3 ust. 4 wyklucza ich aplikację do działu II ustawy odnoszącego się do zasad przyznawania tego statusu i powierzenia realizacji określonych zadań publicznych. Ponadto, ta sytuacja nie pozwala tym podmiotom kwalifikować się do odbioru środków finansowych ze źródeł publicznych.
Jakie podmioty nie są organizacjami pozarządowymi?
Do grona organizacji pozarządowych nie można zaliczyć:
- agencji wykonawczych,
- uczelni publicznych,
- organów władzy publicznej, w tym organów administracji rządowej, organów kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądów i trybunałów,
- Narodowego Funduszu Zdrowia,
- jednostek samorządu terytorialnego oraz ich związków,
- jednostek budżetowych,
- samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej,
- państwowych i samorządowych instytucji kultury oraz państwowych instytucji filmowych,
- Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i zarządzanych przez niego funduszów oraz Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i funduszów zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego,
- samorządowych zakładów budżetowych,
- Polskiej Akademii Nauk i tworzonych przez nią jednostek organizacyjnych,
- państwowych funduszów celowych,
- innych państwowych lub samorządowych osób prawnych utworzonych na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, jednostek badawczo-rozwojowych, banków i spółek prawa handlowego,
- instytucji gospodarki budżetowej.
Organizacje pozarządowe to podmioty społeczne działające w interesie publicznym, nie mające na celu osiągania zysków. Są one regulowane przez szczególne przepisy prawne i ich działalność jest ograniczona do wyłącznie celów statutowych. Przykładowo, chociaż istnieje możliwość prowadzenia działalności gospodarczej przez organizacje pozarządowe, to wynikają one z potrzeb statutowych i nie służą wyłącznie osiągnięciu zysku. Wszechstronna działalność organizacji pozarządowych obejmuje edukację, promocję kultury, biblioteki, inne usługi społeczne oraz dbałość o środowisko naturalne.
Kodeks spółek handlowych wskazuje, że niektóre rodzaje spółek osobowych (spółki jawne, partnerskie, komandytowe oraz komandytowo-akcyjne) mają jako cel prowadzenie działalności gospodarczej, czyli zyskowny. Jednakże Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie dopuszcza możliwość tworzenia spółek z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnych w celach społecznie użytecznych. Istotna zasada dotycząca takich organizacji polega na tym, aby nie prowadzić działalności mającej na celu osiągnięcie zysku ani też nie przeznaczać go do podziału między jej członków. Dodatkowo, Ustawa o sporcie pozwala również na utworzenie klubu sportowego jako formy prawnej dla realizacji aktywności społecznie użytecznych. Tak więc organizacje prowadzone w formule spółki mogą starać się o status organizacji pozytkowej publicznego i wykorzystywać swoje przywileje oraz zobowiązania wobec tego stanu prawnego.
Organizacje pozarządowe, w odróżnieniu od osób prawnych i jednostek organizacyjnych działających na podstawie przepisów określonych w ustawach dotyczących stosunku państwa do Kościoła Katolickiego, innych kościołów oraz związków wyznaniowych, a także stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego, są tworzone głównie w celu dbania o formację religijną i kult religijny.
Kościołom i związkom wyznaniowym przyznawane są specjalne uprawnienia – mogą tworzyć osoby prawne, np. parafie oraz inne instytucje i organizacje kościelne. Te organizacje kościelne zrzeszają ludzi należących do różnych duchownych grup – albo powołują ich odpowiednie władze kościelne, albo też sformalizowane są przez członków po udzieleniu zezwolenia odpowiednim autorytetom kościelnym. Dzięki temu możliwe jest prowadzenie dialogu między rzeszami parafian, a także poszerzanie aktywności społeczno-gospodarczych – mają one bowiem promować idee chrześcijańskiej solidarności oraz umożliwiać łatwy dostęp do informacji na temat dziejów religii oraz jej praktyk.
Organizacje wyznaniowe w Polsce są zwykle tworzone z aprobatą kościelnej władzy i mogą mieć różnorodny charakter, od społeczno-kulturalnego, oświatowo-wychowawczego po charytatywno-opiekuńczy.
Przykładem tego typu organizacji są Caritas Polska, Diakonia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego i Prawosławny Ośrodek Miłosierdzia Diecezji Białostocko-Gdańskiej ELEOS. Jest to możliwe dzięki zastosowaniu specjalnych przepisów Prawa o stowarzyszeniach. Równie istotnym elementem wspierającym samorząd terytorialny jest istniejący system stowarzyszeń gmin, powiatów i województw, które działają na rzecz obrony ich interesów oraz promocji samorządu terytorialnego. W tym celu działają Związek Powiatów Polskich czy Związek Miast Polskich.
Organizacje pozarządowe nie mogą uznać spółdzielni socjalnych, ponieważ są one tworzone przez członków dla prowadzenia wspólnego biznesu, którego celem jest osiągnięcie zysku. Jednak Ustawa o działalności pożytku publicznego określa, że taki typ organizacji może prowadzić działalność wpływając na dobro publiczne. Zgodnie z art. 2 ust. 3 Ustawy o spółdzielniach socjalnych możliwa jest realizacja celów pożytku publicznego, zaś zgodnie z art. 8 spółdzielnia socjalna może działać w obszarze społeczno-zawodowej reintegracji na podstawie umowy odpłatnej.
Ponadto taka instytucja ma szansę skorzystać z pomocy wolontariuszy – art. 11 ust. 3 Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie dopuszcza możliwość startowania w konkursach na realizację zadań publicznych obok organizacji pozarządowych oraz organizacji religijnych czy też innych jednostek podlegających administracji państwowej.
Tak więc spółdzielnia socjalna stanowi ważną formę organizacyjną grupując przede wszystkim ludzi między sobą i motywując ich do angażowania się społecznie i ekonomicznie na rynku pracy poprzez łagodzenie skutków ubóstwa i bezrobocia oraz tworzenie nowych miejsc pracy.
Jakie są różnice między stowarzyszeniem a fundacją?
Stowarzyszenia i fundacje to dwa popularne typy organizacji pozarządowych, które różnią się między sobą w znaczny sposób. W stowarzyszeniu konieczna jest obecność członków, a ich celem jest realizacja wspólnych celów statutowych. Z drugiej strony fundacje są tworzone przez osób fizycznych lub prawnych do prowadzenia działalności o charakterze charytatywnym lub wydawania pieniędzy na określone cele. Obie formy mają swoje plusy i minusy, ale oba typu organizacji pozarządowe mają niewielkie koszty utrzymania i szerszy zasięg niż forma tradycyjnej firmy. Dlatego tego typu organizacje są ważnym narzędziem do poprawiania życia społeczeństwa, zwłaszcza w małym środowisku lokalnym.
Stowarzyszenie to grupa ludzi połączonych wspólnym zainteresowaniem lub celem. Może to być zbiór przyjaciół, członków rodziny, bądź też bliższych i dalszych znajomych. Zazwyczaj ich wspólne interesy skupiają się wokół tematu, jakim może być np. międzywojenny przemysł polski albo ochrona przedwojennej fabryki. Ich celem jest upowszechnienie wiedzy na temat ich pasji oraz osiągnięcie określonego celu – na przykład uzyskanie wpisu zabytkowej fabryki do rejestru zabytków lub jej odnowienie.
Fundacja to nie tylko ludzie, którzy ją tworzą, ale przede wszystkim majątek, który jest przekazywany na określony cel. Właściciel tego majątku (fundator) decyduje o powołaniu fundacji oraz jej działalności. Celem fundacji może być osiągnięcie ważnych zadań społecznych (np. poprawa poziomu edukacji młodzieży), ale także ekonomicznych (np. rozwój gospodarczy regionu). Przekazany majątek może składać się z pieniędzy, papierów wartościowych, ruchomości lub nieruchomości.
Istnieje kilka ważnych czynników, które szczególnie odróżniają stowarzyszenie od fundacji. Jest to przede wszystkim sposób powstania, cel działania, zarządzanie i nadzór zewnętrzny.
Sposób powstania
Fundacja może być założona na podstawie oświadczenia woli fundatora, zawierającego cel, jaki ma ona realizować oraz jej składniki majątkowe. Tych ostatnich może być kilka rodzajów: pieniądze, papiery wartościowe, rzeczy ruchome i nieruchomości. Nie istnieje określone minimum wartości majątku, koniecznego do założenia fundacji, jednak musi ona posiadać jakiś majątek, bez którego nie mogłaby istnieć. Jego wyczerpanie może skutkować likwidacją fundacji.
Aby założyć stowarzyszenie, nie jest wymagany żaden majątek, a jedynym wymogiem jest skupienie co najmniej siedmiu osób. Praca społeczna członków stowarzyszenia oparta jest na przepisach ustawy Prawo o Stowarzyszeniach (art. 2 ust 3). Jednakże gdy liczba członków spadnie poniżej minimalnych wymogów (7 osób), może to prowadzić do likwidacji danego stowarzyszenia. Członkostwo w konkretnym stowarzyszeniu wymaga pełnego zaangażowania, bowiem każda aktywność związana z danym stowarzyszeniem musi być poparta realizacją określonego celu statutowego.
Cel działania
Fundacja jest organizacją non-profit skoncentrowaną na realizowaniu celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, określonych w artykule 1 Ustawy o fundacjach. Zakres działań fundacji może obejmować ochronę zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, wychowanie młodych pokoleń oraz opiekę nad zabytkami. Nie mogą one jednak być utworzone aby służyć interesom konkretnego fundatora, jego rodziny lub jakiejkolwiek grupy. Zawsze powinny mieć na celu szerszy dobrobyt społeczny i promowanie postępu kulturowego i ekonomicznego.
Stowarzyszenie może zostać stworzone w celu spełnienia jakiejkolwiek prawnie dopuszczalnej działalności, pod warunkiem że nie ma na tym celu osiągnięcia zysku. Stowarzyszenia mogą ograniczać się do wspierania swoich członków i ich potrzeb. Można tworzyć stowarzyszenia związane np. z hobby lub pasjami, które nawet jeśli nie służą społeczeństwu, to wprowadzają pozytywny element w życie członków. Przykładem takiego stowarzyszenia może być grupa poszukiwaczy Atlantydy.
Zarządzanie
Fundacja to organizacja, w której wszystkie decyzje są podejmowane przez zarząd. Chociaż nie ma obowiązku powoływania do jej składu organu kontroli wewnętrznej, jest to powszechnie zalecane, aby powołać takowy np. radę fundacyjną. Fundatorzy fundacji nie mają żadnych szczególnych uprawnień poza tymi przyznanymi im w statucie. Osoby chcące związać się z fundacją mogą jedynie pełnić tam funkcje pracownika, wolontariusza albo zasiadać w jej władzach.
Stowarzyszenie jest organizacją, która działa w oparciu o zasady demokratycznego zarządzania. Najważniejsze decyzje w sprawach dotyczących stowarzyszenia są podejmowane przez wszystkich członków na walnym zebraniu. Zarząd stowarzyszenia jest odpowiedzialny za realizację uchwał walnego oraz wykonanie powierzonego mu zadania. Dodatkowo, dla celów kontroli wewnętrznej istnieje obowiązek tworzenia Komisji Rewizyjnej, która sprawdza czy funkcjonariusze i członkowie stowarzyszenia postępują zgodnie z regulaminem.
Nadzór zewnętrzny
Fundacja podlega nadzorowi ministra właściwego ze względu na jej działalność oraz starosty właściwego ze względu na siedzibę. Fundacja ma obowiązek corocznego składania sprawozdań dotyczących swej działalności do ministra, któremu jest podporządkowana. Każdego roku ministerstwo, do którego należy fundacja bierze pod uwagę jej sprawozdanie oraz sprawdza czy zgodnie z misją organizacji i celem statutowym przyczynia się ona pozytywnie do środowiska lokalnego. Ministerstwo posiada także możliwość kontrolowania czego dotyczy dana aktywność fundacji, a także jaki jest jej budżet i skala oddziaływania.
Stowarzyszenia to organizacje, których działalność nadzorują starostowie lub prezydenci miast na prawach powiatu. Stowarzyszenia nie muszą składać corocznego sprawozdania o wynikach działalności wobec organu nadzoru, jednak wszelkie zmiany w statutach czy przybraną formę prawną muszą być odnotowane i zatwierdzone przez te instytucje. Co więcej, należy informować je o czasowej lub stałej zmianie siedziby stowarzyszenia oraz ewentualnych dalszych przebudowach organizacyjnych.
Co to jest stowarzyszenie?
Stowarzyszenia to wspólnoty, które składają się z osób, których łączą wspólne cele lub interesy. Ich członkami mogą być przyjaciele, rodzina lub bliżsi i dalsi znajomi. Przykładem takiego stowarzyszenia może być grupa ludzi, którzy chcą dokonać rejestracji starej fabryki w rejestrze zabytków, odnowić ją lub chronić przed dewastacją. Liderzy tego stowarzyszenia mogą motywować swoich członków do działania i organizować aktywności, które pomogą osiągnąć ich cel. Członkowie stowarzyszeń czują zobowiązanie wobec siebie nawzajem i starają się angażować we wszelkiego rodzaju inicjatywy mające na celu realizację ich wspólnych planów i marzeń. Jako organizacja dobrowolna stowarzyszenia umożliwiają swoim członkom lepsze poznawanie świata poprzez udostępnianie informacji oraz aktywne uczestniczenie w różnych projektach.
Stowarzyszenia to organizacje o charakterze dobrowolnym, czyli dotyczą one ludzi, którzy wspólnie zgadzają się na działanie celem osiągnięcia określonego celu. Jest to zbiór ludzi zgromadzonych wokół interesu wspólnego lub grupy ludzi tworzących jednostkę organizacyjną bez celów handlowych czy ekonomicznych. Prawnie stowarzyszenia są uregulowane przez Prawo o Stowarzyszeniach, według którego stowarzyszenie jest trwałym, samorządnym i dobrowolnym zrzeszeniem mającym na celu osiągnięcie konkretnych celów niezarobkowych. Każdy ma prawo założenia swojego stowarzyszenia lub przystąpienia do już istniejącego oraz może opuścić je w każdej chwili.
Stowarzyszenia są instytucjami, które mają na celu realizację celów społecznych i dla ich istnienia nie jest ważne z kim się składa. Oznacza to, że członkowie mogą wchodzić i wychodzić bez konieczności rejestrowania lub wyrejestrowania stowarzyszenia pod warunkiem, że będzie ono liczyło minimum 7 osób. Celem stowarzyszeń nie może być zysk materialny, a jego członkowie powinni być motywowani do działania z myślą o uzyskaniu określonego celu społecznego. Stowarzyszenia mogą prowadzić działalność gospodarczą, ale jej dochody powinny być wykorzystywane jedynie do osiągnięcia przeznaczonego celu społecznego. Wszelkie podejmowane przez stowarzyszenie działania muszą być zgodne z obranego statutem i nastawione na poprawianiu sytuacji społeczeństwa.
Co to jest fundacja?
Fundacja jest organizacją, którą stworzyli ludzie mający na celu osiągnięcie dobra wspólnego. Jednak to od fundatora lub grupy fundatorów zależy, co taka fundacja będzie robić i jaki cel społeczny będzie realizować – czy ma to być podniesienie poziomu wykształcenia młodych osób, czy przyczynienie się do poprawy gospodarczej danej miejscowości. Prawnie rzecz biorąc, fundacja stanowi majątek (pieniądze, aktywa finansowe, ruchomości i nieruchomości) przekazany na jej utworzenie. Ten majątek może być również wykorzystany do osiągnięcia ważnego celu takiego jak rozwój gospodarczy określonego obszaru.
Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach definiuje fundację jako osobę prawną, która gromadzi i wykorzystuje majątek w celu realizacji określonych celów społecznych lub ekonomicznych. Ma to na celu ochronę interesów publicznych, szczególnie w obszarach takich jak: promowanie zdrowia, rozwoju nauki i gospodarki, edukacja i wychowanie, kultura i sztuka, opieka społeczna, ochrona środowiska i opieka nad zabytkami. W ramach Fundacji możliwa jest również realizacja innych inicjatyw. Dzięki temu narody mogą się wspierać i uczyć od siebie nawzajem poprzez finansowe wsparcie oraz dostarczanie usług odpowiednio do potrzeb.
Fundacja jest formalnie spersonalizowanym majątkiem, którego przeznaczenie i wykorzystanie zostały określone przez jej twórcę. Akt fundacyjny – dokument notarialny, w którym fundator deklaruje powołanie fundacji – musi zawierać informacje na temat majątku, który będzie podlegać tej organizacji. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 1993 roku, tworząc fundację osiągamy cel społecznie lub gospodarczo użyteczny, który może być realizowany dzięki wykorzystaniu darowizn materialnych lub finansowych. Majątek stanowi istotne ogniwo w prawnym funkcjonowaniu fundacji – bez niego nie mogłaby ona istnieć.
