Co to jest fundacja? 

Fundacja to forma prawna organizacji pozarządowej, posiadająca osobowość prawną. Działa ona w oparciu o własny majątek, przekazany przez fundatora w celu realizacji określonych zadań społecznie lub gospodarczo użytecznych.

Definicja fundacji wskazuje, że jest to jednostka organizacyjna, ustanowiona przez fundatora aktem notarialnym lub testamentem, która realizuje cele niezarobkowe, takie jak ochrona zdrowia, rozwój nauki i edukacji, pomoc społeczna czy ochrona środowiska.

Fundacja posiada statut określający jej nazwę, siedzibę, majątek, cele, zasady działania oraz organy. W przeciwieństwie do stowarzyszeń, fundacja nie ma członków, a jedynie fundatora oraz zarząd, który kieruje jej działalnością.

Rodzaje fundacji w Polsce

W Polsce wyróżniamy kilka rodzajów fundacji ze względu na różne kryteria:

1. Ze względu na sposób powołania:
   • Fundacje publiczne – utworzone przez Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub państwowe osoby prawne
   • Fundacje prywatne – utworzone przez osoby fizyczne, osoby prawne (np. spółki) lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej
2. Ze względu na cel działania:
   • Fundacje non profit – prowadzące nieodpłatną działalność pożytku publicznego
   • Fundacje not for profit – prowadzące odpłatną działalność pożytku publicznego lub działalność gospodarczą, z której dochody przeznaczane są na cele statutowe
3. Ze względu na posiadany majątek:
   • Fundacje kapitałowe – posiadające znaczny majątek przekazany przez fundatora, z którego dochody finansują działalność
   • Fundacje proste (bez majątku) – nieposiadające stałego majątku, utrzymujące się z darowizn, dotacji i zbiórek publicznych

Niezależnie od typu, wszystkie fundacje w Polsce podlegają nadzorowi właściwego ministra lub starosty, którzy czuwają nad zgodnością ich działań z przepisami prawa i statutem.

Jak działa fundacja?

Fundacja działa w oparciu o statut oraz wolę fundatora wyrażoną w akcie fundacyjnym. Statut określa najważniejsze kwestie dotyczące funkcjonowania fundacji, takie jak:

• Nazwa, siedziba i teren działania fundacji
• Cele i zasady działania fundacji
• Organy fundacji (zarząd, rada nadzorcza, organ kontroli wewnętrznej) oraz sposób ich powoływania i odwoływania
• Sposób reprezentacji fundacji
• Majątek fundacji i źródła jego pozyskiwania
• Zasady dokonywania zmian w statucie
• Zasady likwidacji fundacji

Fundacja nie ma członków, a jedynie fundatora (osobę fizyczną lub prawną), który wnosi majątek na cele statutowe oraz powołuje pierwszy zarząd. Zarząd kieruje działalnością fundacji i reprezentuje ją na zewnątrz. Może on być jedno- lub wieloosobowy, a jego członkowie mogą być wynagradzani lub pełnić funkcje społecznie.

Fundacja realizuje swoje cele statutowe poprzez prowadzenie różnorodnych działań, takich jak:

• Udzielanie dotacji, stypendiów, nagród i innych form wsparcia finansowego
• Organizowanie konferencji, szkoleń, warsztatów i innych wydarzeń edukacyjnych
• Prowadzenie działalności badawczej, wydawniczej i informacyjnej
• Świadczenie usług społecznych (np. prowadzenie domów pomocy, świetlic, poradni)
• Współpracę z innymi organizacjami i instytucjami o podobnych celach

Działalność fundacji jest finansowana przede wszystkim z jej majątku, na który składają się fundusz założycielski wniesiony przez fundatora oraz późniejsze darowizny, spadki, zapisy, dotacje i dochody z działalności gospodarczej.

Kto może założyć fundację?

Fundatorem, czyli osobą zakładającą fundację, może być:

1. Osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych (ukończone 18 lat, nieubezwłasnowolniona całkowicie lub częściowo)
2. Osoba prawna, np. spółka, stowarzyszenie, inna fundacja
3. Jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, np. spółka osobowa

Fundator ustanawia fundację aktem notarialnym (aktem fundacyjnym) lub testamentem. W akcie fundacyjnym określa on:

• Nazwę, siedzibę i teren działania fundacji
• Cele fundacji i środki działania
• Majątek przeznaczony na realizację celów (fundusz założycielski)
• Skład i sposób powoływania pierwszego zarządu fundacji

Fundator może wskazać w akcie fundacyjnym także inne organy fundacji, takie jak rada nadzorcza czy organ kontroli wewnętrznej, a także określić zasady ich funkcjonowania.

Aby fundacja mogła rozpocząć działalność, musi zostać wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) prowadzonego przez sąd rejonowy właściwy ze względu na siedzibę fundacji. Wpis do KRS następuje na wniosek zarządu fundacji, do którego należy dołączyć akt fundacyjny, statut oraz inne wymagane dokumenty.

Jak założyć fundację? Szczegółowe informacje na temat procedury zakładania fundacji znajdziesz w naszym poradniku.

Majątek i finansowanie fundacji

Majątek fundacji stanowi podstawę jej działalności i realizacji celów statutowych. Składa się on z:

1. Funduszu założycielskiego – majątku wniesionego przez fundatora w akcie fundacyjnym, który może mieć formę pieniędzy, papierów wartościowych, nieruchomości lub innych praw majątkowych. Fundusz założycielski powinien być wystarczający do realizacji celów fundacji i zapewnienia jej stabilności finansowej.
2. Darowizn, spadków i zapisów – majątku przekazywanego fundacji przez osoby fizyczne lub prawne w formie darowizny, spadku lub zapisu testamentowego. Darczyńcy mogą przekazywać fundacji pieniądze, nieruchomości, ruchomości lub prawa majątkowe. Fundacja może przyjmować darowizny i spadki pod warunkiem, że nie naruszają one jej celów statutowych.
3. Dotacji i subwencji – środków finansowych przekazywanych fundacji przez organy administracji publicznej, organizacje międzynarodowe lub inne podmioty w formie dotacji celowych lub podmiotowych. Dotacje mogą być przeznaczone na realizację konkretnych projektów lub na działalność statutową fundacji.
4. Dochodów z majątku fundacji – przychodów uzyskiwanych z gospodarowania majątkiem fundacji, takich jak odsetki od lokat bankowych, dywidendy z akcji, dochody z najmu lub dzierżawy nieruchomości. Dochody te powinny być przeznaczane na realizację celów statutowych fundacji.
5. Zbiórek publicznych – środków finansowych lub darów rzeczowych zbieranych przez fundację w ramach zbiórek publicznych organizowanych za zgodą właściwego organu administracji publicznej. Zbiórki mogą być prowadzone w formie zbierania datków do puszek, sprzedaży cegiełek, aukcji, loterii lub za pośrednictwem platformy crowdfundingowych.

Czym są zbiórki publiczne? Więcej informacji na temat zasad prowadzenia zbiórek publicznych przez fundacje znajdziesz w naszym artykule.

Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów statutowych. Dochody z działalności gospodarczej powinny być przeznaczane wyłącznie na działalność statutową. Fundacja musi prowadzić odrębną rachunkowość dla działalności gospodarczej.

Fundacja jest zobowiązana do sporządzania rocznego sprawozdania finansowego oraz sprawozdania z działalności, które podlegają zatwierdzeniu przez odpowiednie organy fundacji oraz upublicznieniu.

Fundacja rodzinna

Fundacja rodzinna to nowa forma prawna fundacji, wprowadzona do polskiego prawa ustawą z dnia 22 lipca 2022 r. o fundacji rodzinnej (Dz.U. z 2022 r. poz. 1700). Celem fundacji rodzinnej jest zarządzanie majątkiem rodzinnym oraz sukcesja firmy rodzinnej z zachowaniem jej ciągłości i ochroną przed podziałem.

Fundacja rodzinna może być ustanowiona przez osobę fizyczną (fundatora) w akcie fundacyjnym sporządzonym w formie aktu notarialnego. Fundator wnosi do fundacji majątek w postaci firmy rodzinnej, nieruchomości, papierów wartościowych lub innych praw majątkowych.

Beneficjentami fundacji rodzinnej mogą być członkowie rodziny fundatora wskazani w statucie fundacji. Mogą oni otrzymywać świadczenia z majątku fundacji zgodnie z zasadami określonymi w statucie.

Fundacja rodzinna podlega wpisowi do rejestru fundacji rodzinnych prowadzonego przez sąd rejestrowy. Organami fundacji rodzinnej są zarząd, rada protektorów oraz zgromadzenie beneficjentów.

Fundacja rodzinna – jak ją założyć? Szczegółowe informacje na temat zakładania i funkcjonowania fundacji rodzinnej znajdziesz w naszym artykule.

Likwidacja fundacji

Fundacja może ulec likwidacji w przypadku:

1. Osiągnięcia celu, dla którego została ustanowiona
2. Wyczerpania środków finansowych i majątku fundacji
3. Podjęcia decyzji o likwidacji przez fundatora lub zarząd fundacji
4. Wydania orzeczenia o likwidacji fundacji przez sąd na wniosek właściwego ministra lub starosty, w przypadku rażącego naruszania przepisów prawa lub postanowień statutu

Likwidacja fundacji odbywa się zgodnie z zasadami określonymi w statucie fundacji oraz przepisami prawa. Proces likwidacji obejmuje:

1. Powołanie likwidatora fundacji (co do zasady jest nim zarząd fundacji, chyba że statut stanowi inaczej)
2. Zgłoszenie wniosku o likwidację fundacji do KRS wraz z uchwałą o likwidacji i powołaniu likwidatora
3. Przeprowadzenie czynności likwidacyjnych, takich jak spłata zobowiązań, ściągnięcie wierzytelności, spieniężenie majątku
4. Przekazanie pozostałego majątku fundacji na cele statutowe lub inne cele społeczne wskazane w statucie lub uchwale zarządu
5. Zgłoszenie ukończenia likwidacji do KRS wraz z wnioskiem o wykreślenie fundacji z rejestru

Likwidacja fundacji – więcej informacji na temat procedury i obowiązków związanych z likwidacją fundacji znajdziesz w naszym artykule.

Fundacja to forma prawna organizacji pozarządowej, służąca realizacji celów społecznie lub gospodarczo użytecznych. Fundacje mogą być ustanawiane przez osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne w akcie notarialnym lub testamencie. Działają one w oparciu o statut i wolę fundatora, realizując cele statutowe dzięki posiadanemu majątkowi, na który składają się fundusz założycielski, darowizny, dotacje, dochody z majątku oraz zbiórki publiczne. Fundacje podlegają nadzorowi właściwych organów i mają obowiązek sporządzania sprawozdań finansowych i merytorycznych. W przypadku osiągnięcia celu, wyczerpania środków lub decyzji uprawnionych podmiotów, fundacja może ulec likwidacji zgodnie z przepisami prawa i statutem.