Fundacja to wyjątkowa forma organizacji pozarządowej, której działanie opiera się na majątku przeznaczonym na konkretne, jasno określone cele. Dzięki osobowości prawnej, może autonomicznie zaciągać zobowiązania i nabywać prawa. Jej funkcjonowanie regulują przepisy prawa oraz szczegółowy statut.
Spis treści
Czym jest fundacja?
Fundacja to organizacja oparta na majątku przekazanym przez fundatora, powołana do realizacji precyzyjnie określonych celów społecznie użytecznych lub gospodarczych. W odróżnieniu od stowarzyszeń, nie posiada członków. Jej misja koncentruje się na efektywnym wykorzystaniu tych środków dla osiągnięcia zadań statutowych.
Kluczowe cechy fundacji
Fundacje odróżnia od innych form prawnych kilka kluczowych cech:
- Majątek: To serce fundacji, przekazany przez fundatora, stanowi jej podstawę działania.
- Cele społeczne lub gospodarczo użyteczne: Od działalności charytatywnej, naukowej czy kulturalnej, po innowacyjne projekty społeczne i ochronę majątku rodzinnego.
- Brak członków: Fundacja, w przeciwieństwie do stowarzyszeń, nie jest zrzeszeniem osób.
- Charakter non-profit: Wszelkie dochody, w tym te pochodzące z działalności gospodarczej, muszą być bez reszty przeznaczane na realizację celów statutowych.
Czytaj także: Czym są zbiórki publiczne?
Podstawy prawne i nadzór
Działalność fundacji w Polsce opiera się przede wszystkim na Ustawie o fundacjach z 1984 roku. Krajowy Rejestr Sądowy (KRS) jest kluczowy w procesie jej powstawania i nadzoru. To właśnie w nim fundacja musi być zarejestrowana, aby formalnie uzyskać osobowość prawną.
Nadzór państwowy nad fundacjami
Działalność fundacji podlega ścisłemu nadzorowi państwa. Kontrolę sprawuje właściwy minister lub starosta, w zależności od zakresu jej działania, co zapewnia transparentność, zgodność z prawem i realizację celów określonych w statucie.
Jak założyć fundację?
Założenie fundacji wymaga spełnienia szeregu prawnych i administracyjnych formalności. Oto kluczowe etapy, które musisz przejść, aby ją zarejestrować.
Akt fundacyjny i statut
Fundację ustanawia się aktem fundacyjnym, który najczęściej przyjmuje formę aktu notarialnego lub testamentu. Ten kluczowy dokument określa jej nazwę, siedzibę, cele oraz majątek przeznaczony na działalność (fundusz założycielski). Fundator powołuje w nim również pierwszy zarząd. Statut fundacji to wewnętrzny regulamin, który szczegółowo doprecyzowuje cele, zasady działania, strukturę organów i sposób ich powoływania.
Fundusz założycielski
Każda fundacja musi dysponować odpowiednim funduszem założycielskim. Może on przyjąć formę środków pieniężnych, papierów wartościowych, nieruchomości czy innych praw majątkowych. Jego wysokość musi być wystarczająca do realizacji założonych celów fundacji. Co ważne, dla większości tradycyjnych fundacji przepisy nie określają minimalnej kwoty. Fundacje Rodzinne lub te ubiegające się o status OPP mogą jednak podlegać specyficznym wymogom.
Rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS)
Fundacja zyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Wniosek o wpis składa zarząd fundacji do sądu rejonowego właściwego dla jej siedziby. Do wniosku dołącza się akt fundacyjny, statut oraz wszelkie inne wymagane dokumenty. Więcej szczegółów znajdziesz w naszym poradniku: Jak założyć fundację?
Struktura i zarządzanie fundacją
Każda fundacja musi dysponować organami zarządzającymi i nadzorczymi. Ich skład i kompetencje są precyzyjnie określone w statucie oraz Ustawie o fundacjach.
Zarząd fundacji
Zarząd to kluczowy i obowiązkowy organ wykonawczy fundacji. Odpowiada za strategiczne zarządzanie jej działalnością oraz reprezentowanie jej na zewnątrz. Może być jedno- lub wieloosobowy, a jego członkowie pełnią swoje funkcje społecznie lub odpłatnie.
Rada fundacji
Rada fundacji to organ nadzoru i kontroli, którego powołanie, choć nie zawsze obowiązkowe, jest często rekomendowane. Czuwa nad realizacją celów statutowych, dba o rzetelne i celowe gospodarowanie majątkiem oraz kontroluje zgodność działań zarządu z obowiązującym prawem i statutem.
Cele i obszary działania fundacji
Fundacje działają w szerokim spektrum obszarów – od wspierania kultury, edukacji i pomocy społecznej, przez ochronę środowiska, aż po zaawansowane zarządzanie majątkiem rodzinnym. Ich misję zawsze precyzyjnie określają cele zawarte w statucie.
Działalność gospodarcza fundacji
Fundacja ma prawo prowadzić działalność gospodarczą, o ile jej statut na to wyraźnie zezwala. Dochody z tej działalności muszą być jednak przeznaczane wyłącznie na realizację celów statutowych fundacji. Stanowi to istotne źródło finansowania, które pozwala fundacjom na skuteczne samofinansowanie swojej szlachetnej misji.
Finansowanie fundacji
Majątek fundacji tworzą fundusz założycielski oraz bieżące przychody. Źródła finansowania są zróżnicowane i obejmują darowizny, spadki, dotacje i subwencje (np. od administracji publicznej), dochody z posiadanego majątku (np. najem, odsetki) oraz z działalności gospodarczej. Fundacje organizują także zbiórki publiczne, angażując społeczeństwo.
Rodzaje fundacji: Tradycyjna a Fundacja Rodzinna
W Polsce spotkasz dwa główne typy fundacji, które różnią się celami i przeznaczeniem.
Fundacja tradycyjna i status Organizacji Pożytku Publicznego (OPP)
Fundacje tradycyjne powstają, by realizować zadania społecznie użyteczne, na przykład wspierając kulturę, edukację, zdrowie czy ekologię. Mogą ubiegać się o prestiżowy status Organizacji Pożytku Publicznego (OPP), który pozwala pozyskiwać 1,5% podatku dochodowego od osób fizycznych i korzystać z atrakcyjnych ulg podatkowych. Wymaga to jednak spełnienia określonych warunków oraz prowadzenia działalności na rzecz ogółu społeczeństwa.
Fundacja Rodzinna: nowy instrument prawny
Fundacja Rodzinna to innowacyjny rodzaj fundacji, wprowadzony w Polsce w 2023 roku. Jej głównym celem jest efektywne zarządzanie majątkiem rodzinnym, zapewnienie jego kompleksowej ochrony przed rozdrobnieniem oraz sprawne przeprowadzenie sukcesji międzypokoleniowej. Dodatkowo, jako narzędzie podatkowe, umożliwia elastyczne planowanie i efektywne gromadzenie majątku, wolnego od bieżącego opodatkowania.
Fundacja a stowarzyszenie: kluczowe różnice
Fundacja i stowarzyszenie to popularne formy organizacji pozarządowych, jednak ich konstrukcja jest fundamentalnie różna. Fundacja opiera się na majątku przeznaczonym do realizacji precyzyjnie określonych celów i nie posiada członków. Stowarzyszenie natomiast bazuje na osobach – grupie członków wspólnie realizujących wspólne cele.
Likwidacja fundacji
Fundacja może zostać zlikwidowana z powodów ściśle określonych w przepisach prawa i statucie. Przyczynami są osiągnięcie założonego celu, wyczerpanie środków finansowych, decyzja zarządu lub fundatora, albo orzeczenie sądu. Proces likwidacji obejmuje powołanie likwidatora, spłatę zobowiązań, a pozostały majątek jest przekazywany na cele statutowe lub inne cele społeczne. Ostatecznie fundacja zostaje wykreślona z KRS. Szczegółowe informacje o procedurze znajdziesz w artykule: Likwidacja fundacji.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania
Czym różni się fundacja od stowarzyszenia?
Fundacja, w przeciwieństwie do stowarzyszenia, opiera się wyłącznie na majątku przeznaczonym na ściśle określone cele i nie posiada członków. Stowarzyszenie natomiast stanowi dobrowolne zrzeszenie osób, które wspólnie dążą do realizacji wytyczonych celów, a jego fundamentalnym elementem są właśnie członkowie.
Czy fundacja może prowadzić działalność gospodarczą?
Tak, fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, jeśli jej statut na to wyraźnie zezwala. Dochody z tej działalności muszą być jednak przeznaczane wyłącznie na realizację jej celów statutowych.
Jaki jest główny cel Fundacji Rodzinnej?
Celem Fundacji Rodzinnej jest efektywne zarządzanie majątkiem, zapewnienie jego kompleksowej ochrony przed rozproszeniem oraz płynne przeprowadzenie sukcesji międzypokoleniowej.
Czy fundacja musi mieć status Organizacji Pożytku Publicznego (OPP)?
Nie, fundacja nie musi posiadać statusu OPP. To dobrowolny status, który fundacja może uzyskać po spełnieniu określonych warunków. Daje on dostęp do dodatkowych uprawnień, w tym pozyskiwania 1,5% podatku.
