Fundacja to wyjątkowa forma organizacji pozarządowej. Jej podstawą działania jest majątek, który fundator przeznacza na realizację jasno określonych celów. Fundacja ma osobowość prawną. Oznacza to, że może samodzielnie działać i być podmiotem praw i obowiązków.
Czym jest fundacja?
Fundacja to organizacja, która działa w oparciu o majątek i jest powołana do realizacji celów społecznych, kulturalnych, naukowych, charytatywnych lub innych celów pożytku publicznego. W odróżnieniu od stowarzyszeń, nie ma członków ani udziałowców. Jej funkcjonowanie reguluje ustawa o fundacjach oraz opracowany statut.
Fundacja działa w oparciu o majątek przekazany przez fundatora, służąc realizacji jasno określonych celów statutowych.
Czytaj także: Czym są zbiórki publiczne?
Kluczowe cechy i zasady działania fundacji
Fundacja wyróżnia się kilkoma podstawowymi cechami, które odróżniają ją od innych podmiotów prawnych. Zrozumienie tych zasad jest kluczowe, aby każda fundacja mogła działać prawidłowo.
Cel działania fundacji
Głównym celem fundacji jest realizacja zadań użytecznych społecznie lub gospodarczo. Mogą to być cele charytatywne, naukowe, kulturalne, ale także ochrona majątku rodzinnego, jak w przypadku fundacji rodzinnej. To fundator określa te cele w akcie fundacyjnym.
Fundacja jako podmiot non-profit
Fundacja działa na zasadach non-profit, co oznacza, że nie dąży do osiągania zysku. Ewentualne dochody, w tym z prowadzonej działalności gospodarczej, muszą być przeznaczane wyłącznie na realizację jej celów statutowych. Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, jeśli statut na to zezwala i wspiera jej główne cele.
Nadzór państwowy nad fundacjami
Działalność fundacji jest nadzorowana przez państwo. Kontrolę sprawuje właściwy minister lub starosta, w zależności od zakresu działalności fundacji. Ma to zapewnić, że fundacja działa zgodnie z prawem i celami określonymi w statucie.
Rodzaje fundacji w Polsce
W Polsce wyróżniamy dwa główne typy fundacji, które różnią się przede wszystkim celami i przeznaczeniem. Są to fundacje tradycyjne oraz stosunkowo nowe fundacje rodzinne.
Fundacja tradycyjna (celowa/publiczna)
Fundacje tradycyjne powstają, aby realizować szeroko rozumiane cele społecznie użyteczne. Mogą działać w obszarze kultury, edukacji, zdrowia, ekologii czy pomocy społecznej. Ich działalność skierowana jest na zewnątrz, na rzecz beneficjentów spoza kręgu fundatora.
Fundacja tradycyjna może ubiegać się o status Organizacji Pożytku Publicznego (OPP). Pozwala to na pozyskiwanie 1,5% podatku dochodowego od osób fizycznych oraz korzystanie z dodatkowych ulg i zwolnień podatkowych. Wymaga to spełnienia określonych warunków i prowadzenia działalności na rzecz ogółu społeczeństwa.
Fundacja rodzinna: nowe narzędzie dla sukcesji i ochrony majątku
Fundacja rodzinna to nowy rodzaj fundacji, wprowadzony w 2023 roku. Jej głównym celem jest zarządzanie majątkiem rodzinnym i sprawne przeprowadzenie sukcesji. Umożliwia gromadzenie majątku, ochronę przed rozdrobnieniem oraz efektywne zarządzanie nim przez kolejne pokolenia. Fundacja rodzinna jest korzystna podatkowo i pozwala na elastyczne planowanie majątkowe.
Jak założyć fundację?
Proces założenia fundacji wymaga spełnienia kilku formalności prawnych. Poniżej przedstawiamy kluczowe etapy, które musisz przejść, aby powołać fundację do życia.
Akt fundacyjny i statut fundacji
Fundację ustanawia się aktem fundacyjnym, sporządzonym w formie aktu notarialnego. Może być też ustanowiona w testamencie. Akt fundacyjny określa nazwę, siedzibę, cele fundacji oraz majątek przeznaczony na jej działalność (tzw. fundusz założycielski). Fundator powołuje w nim także pierwszy zarząd. Statut fundacji, będący jej wewnętrznym regulaminem, doprecyzowuje cele, zasady działania, strukturę organów, sposób ich powoływania oraz zasady likwidacji.
Fundusz założycielski
Każda fundacja musi mieć fundusz założycielski. To majątek, który fundator wnosi w momencie jej utworzenia. Może mieć formę pieniężną, papierów wartościowych, nieruchomości lub innych praw majątkowych. Jego wysokość musi być wystarczająca do realizacji celów fundacji.
Rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS)
Aby fundacja mogła rozpocząć działalność i uzyskać osobowość prawną, musi być wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Wniosek o wpis składa zarząd fundacji do sądu rejonowego właściwego dla siedziby fundacji. Proces ten wymaga dołączenia aktu fundacyjnego, statutu oraz innych wymaganych dokumentów.
Więcej szczegółów znajdziesz w naszym poradniku: Jak założyć fundację?
Organy fundacji: kto zarządza i nadzoruje?
Każda fundacja musi mieć organy odpowiedzialne za jej zarządzanie i nadzór. Ich skład i kompetencje określa statut oraz ustawa o fundacjach.
Zarząd fundacji
Zarząd to obowiązkowy organ wykonawczy fundacji. Odpowiada za bieżące zarządzanie jej działalnością i reprezentowanie fundacji na zewnątrz. Może być jedno- lub wieloosobowy, a jego członkowie mogą pełnić swoje funkcje społecznie lub odpłatnie.
Rada fundacji
Rada fundacji, choć nie zawsze obowiązkowa, często pełni funkcje nadzorczą i kontrolną. Czuwa nad realizacją celów statutowych, nad prawidłowością gospodarowania majątkiem oraz zgodnością działań zarządu z przepisami prawa i statutem.
Specyficzne organy w fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna ma specyficzne organy, takie jak zarządca, rada nadzorcza (jeśli przewidziana) oraz zgromadzenie beneficjentów. Zarządca odpowiada za zarządzanie majątkiem, a zgromadzenie beneficjentów podejmuje kluczowe decyzje dotyczące wypłat i zasad korzystania z majątku fundacji.
Finansowanie działalności i aspekty podatkowe fundacji
Fundacja pozyskuje środki na swoją działalność z różnych źródeł, a jej aspekty podatkowe zależą od rodzaju fundacji i prowadzonej aktywności.
Główne źródła przychodów fundacji
Majątek fundacji tworzy fundusz założycielski oraz bieżące przychody. Główne źródła finansowania to: darowizny, spadki, zapisy, dotacje i subwencje (np. od administracji publicznej), dochody z majątku fundacji (np. odsetki, najem) oraz dochody z ewentualnej działalności gospodarczej. Fundacje mogą również prowadzić zbiórki publiczne.
Podstawowe zasady opodatkowania dla fundacji tradycyjnych
Fundacje tradycyjne podlegają podatkowi dochodowemu od osób prawnych (CIT). Zazwyczaj korzystają ze zwolnienia z CIT w zakresie dochodów przeznaczonych na cele statutowe. W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej, dochody z niej również podlegają CIT, ale muszą być przeznaczone na cele statutowe, aby móc skorzystać ze zwolnienia. Fundacje są także płatnikami VAT, jeśli prowadzą działalność opodatkowaną tym podatkiem.
Specyfika podatkowa fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna korzysta ze specyficznego reżimu podatkowego. Co do zasady, jest zwolniona z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) w zakresie dochodów przeznaczonych na cele statutowe. Opodatkowaniu podlegają dopiero świadczenia wypłacane beneficjentom. Generuje to korzyści podatkowe na etapie gromadzenia i zarządzania majątkiem.
Fundacja a stowarzyszenie: główne różnice
Fundacja i stowarzyszenie to dwie najpopularniejsze formy organizacji pozarządowych w Polsce, jednak różnią się fundamentalnie konstrukcją.
Główna różnica polega na tym, że fundacja opiera się na majątku, który jest jej podstawą i służy do realizacji celów. Nie ma członków. Z kolei stowarzyszenie opiera się na osobach, czyli na grupie członków, którzy wspólnie realizują określone cele. To członkowie są jego podstawą i decydują o kierunku jego działania.
Likwidacja fundacji: kiedy i jak?
Fundacja może zostać zlikwidowana z kilku powodów, a proces ten jest ściśle określony przepisami prawa i statutem.
Przyczyny likwidacji to zazwyczaj: osiągnięcie celu, dla którego fundacja powstała, wyczerpanie środków finansowych i majątku, decyzja fundatora lub zarządu o likwidacji, albo orzeczenie sądu z powodu rażącego naruszania przepisów. Proces likwidacji obejmuje powołanie likwidatora, spłatę zobowiązań, ściągnięcie wierzytelności oraz przekazanie pozostałego majątku na cele statutowe lub inne cele społeczne. Na koniec fundacja zostaje wykreślona z KRS.
Szczegółowe informacje o procedurze znajdziesz w artykule: Likwidacja fundacji.
Często zadawane pytania
Czym różni się fundacja od stowarzyszenia?
Fundacja opiera się na majątku przeznaczonym na konkretne cele, nie ma członków. Stowarzyszenie to dobrowolne zrzeszenie osób, które wspólnie realizują cele, a jego podstawą są członkowie.
Czy fundacja może prowadzić działalność gospodarczą?
Tak, fundacja może prowadzić działalność gospodarczą. Dochody z tej działalności muszą być jednak przeznaczane wyłącznie na realizację jej celów statutowych.
Jaki jest główny cel Fundacji Rodzinnej?
Głównym celem Fundacji Rodzinnej jest zarządzanie majątkiem rodzinnym, zapewnienie jego ochrony przed rozproszeniem oraz sprawne przeprowadzenie sukcesji międzypokoleniowej.
Czy fundacja musi mieć status Organizacji Pożytku Publicznego (OPP)?
Nie, fundacja nie musi mieć statusu OPP. Jest to dobrowolny status, który fundacja może uzyskać po spełnieniu określonych warunków, co wiąże się z dodatkowymi uprawnieniami, np. możliwością pozyskiwania 1,5% podatku.
