Fundacja to wyjątkowa forma organizacji pozarządowej, której działanie opiera się na majątku przeznaczonym na konkretne, jasno określone cele. Dzięki osobowości prawnej, może autonomicznie zaciągać zobowiązania i nabywać prawa. Jej funkcjonowanie regulują przepisy prawa oraz szczegółowy statut.
Czym jest fundacja?
Fundacja to organizacja, której fundamentem jest majątek, powołana do realizacji celów społecznie użytecznych lub gospodarczych. W odróżnieniu od stowarzyszeń, nie posiada członków. Jej misja koncentruje się na efektywnym wykorzystaniu przekazanych środków do osiągnięcia zadań precyzyjnie określonych w statucie.
Fundacja działa w oparciu o majątek przekazany przez fundatora, służąc realizacji precyzyjnie określonych celów statutowych.
Kluczowe cechy fundacji
Fundacje charakteryzują się kilkoma fundamentalnymi cechami, które odróżniają je od innych form prawnych:
- Majątek: To serce fundacji, przekazany przez fundatora, stanowi jej podstawę działania.
- Cele społeczne lub gospodarczo użyteczne: Od działalności charytatywnej, naukowej czy kulturalnej, po innowacyjne projekty społeczne i ochronę majątku rodzinnego.
- Brak członków: Fundacja, w przeciwieństwie do stowarzyszeń, nie jest zrzeszeniem osób.
- Charakter non-profit: Wszelkie dochody, w tym te pochodzące z działalności gospodarczej, muszą być bez reszty przeznaczane na realizację celów statutowych.
Czytaj także: Czym są zbiórki publiczne?
Podstawy prawne i nadzór
Działalność fundacji w Polsce opiera się przede wszystkim na Ustawie o fundacjach z 1984 roku. Kluczową rolę w procesie jej powstawania i nadzoru odgrywa Krajowy Rejestr Sądowy (KRS). To właśnie w nim fundacja musi być zarejestrowana, aby formalnie uzyskać osobowość prawną.
Nadzór państwowy nad fundacjami
Działalność fundacji jest ściśle nadzorowana przez państwo. Kontrolę tę sprawuje właściwy minister lub starosta, w zależności od zakresu jej działania. Ma to zapewnić, że fundacja działa transparentnie, zgodnie z prawem i celami precyzyjnie określonymi w statucie.
Jak założyć fundację?
Założenie fundacji to proces wymagający spełnienia konkretnych formalności. Poniżej przedstawiamy najważniejsze etapy, które musisz przejść, aby powołać swoją fundację do życia.
Akt fundacyjny i statut
Fundację ustanawia się aktem fundacyjnym, który najczęściej przyjmuje formę aktu notarialnego lub testamentu. Ten kluczowy dokument określa jej nazwę, siedzibę, cele oraz majątek przeznaczony na działalność (tzw. fundusz założycielski). Fundator powołuje w nim również pierwszy zarząd. Statut fundacji to z kolei wewnętrzny regulamin, który szczegółowo doprecyzowuje cele, zasady działania, strukturę organów i sposób ich powoływania.
Fundusz założycielski
Każda fundacja musi dysponować odpowiednim funduszem założycielskim. Może on przyjąć formę środków pieniężnych, papierów wartościowych, nieruchomości czy innych praw majątkowych. Jego wysokość musi być oczywiście wystarczająca do realizacji założonych celów fundacji. Co ważne, dla większości tradycyjnych fundacji przepisy nie określają minimalnej kwoty. Pamiętaj jednak, że specyficzne wymogi mogą dotyczyć Fundacji Rodzinnych lub fundacji ubiegających się o status OPP.
Rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS)
Fundacja zyskuje osobowość prawną dopiero z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Wniosek o wpis składa zarząd fundacji do sądu rejonowego właściwego dla jej siedziby. Do wniosku należy dołączyć akt fundacyjny, statut oraz wszelkie inne wymagane dokumenty. Więcej szczegółów znajdziesz w naszym poradniku: Jak założyć fundację?
Struktura i zarządzanie fundacją
Każda fundacja musi dysponować organami odpowiedzialnymi za bieżące zarządzanie i skuteczny nadzór. Ich skład i kompetencje są precyzyjnie określone w statucie oraz Ustawie o fundacjach.
Zarząd fundacji
Zarząd to kluczowy i obowiązkowy organ wykonawczy fundacji. Odpowiada za strategiczne zarządzanie jej działalnością i reprezentowanie jej na zewnątrz. Może być jedno- lub wieloosobowy, a jego członkowie mogą pełnić swoje funkcje społecznie lub odpłatnie.
Rada fundacji
Rada fundacji to organ nadzoru i kontroli, którego powołanie, choć nie zawsze obowiązkowe, jest często rekomendowane. Czuwa nad realizacją celów statutowych, dba o prawidłowość gospodarowania majątkiem oraz pilnuje zgodności działań zarządu z obowiązującym prawem i statutem.
Cele i obszary działania fundacji
Fundacje mogą działać w niezwykle szerokim spektrum obszarów – od wspierania kultury, edukacji i pomocy społecznej, przez ochronę środowiska, aż po zaawansowane zarządzanie majątkiem rodzinnym. Co ważne, ich cele są zawsze precyzyjnie określone w statucie, stanowiąc kompas dla ich misji.
Działalność gospodarcza fundacji
Fundacja ma prawo prowadzić działalność gospodarczą, o ile jej statut na to wyraźnie zezwala. Pamiętaj jednak, że dochody z tej działalności muszą być przeznaczane wyłącznie na realizację celów statutowych fundacji. Stanowi to istotne źródło finansowania, które pozwala fundacjom na skuteczne samofinansowanie swojej szlachetnej misji.
Finansowanie fundacji
Majątek fundacji budują fundusz założycielski oraz bieżące przychody. Główne źródła finansowania są różnorodne: od darowizn i spadków, przez dotacje i subwencje (np. od administracji publicznej), po dochody z posiadanego majątku (np. najem, odsetki) oraz z działalności gospodarczej. Fundacje mogą również z powodzeniem organizować zbiórki publiczne, angażując społeczeństwo.
Rodzaje fundacji: Tradycyjna a Fundacja Rodzinna
W Polsce spotkasz dwa główne typy fundacji, które wyraźnie różnią się celami i przeznaczeniem.
Fundacja tradycyjna i status Organizacji Pożytku Publicznego (OPP)
Fundacje tradycyjne powoływane są do życia, aby realizować szeroko rozumiane zadania społecznie użyteczne, takie jak wspieranie kultury, edukacji, zdrowia czy ekologii. Mogą one ubiegać się o prestiżowy status Organizacji Pożytku Publicznego (OPP), który otwiera drogę do pozyskiwania 1,5% podatku dochodowego od osób fizycznych oraz korzystania z atrakcyjnych ulg podatkowych. Wymaga to jednak spełnienia określonych warunków i prowadzenia działalności na rzecz szeroko rozumianego ogółu społeczeństwa.
Fundacja Rodzinna: nowy instrument prawny
Fundacja Rodzinna to innowacyjny rodzaj fundacji, wprowadzony w Polsce w 2023 roku. Jej głównym celem jest efektywne zarządzanie majątkiem rodzinnym, zapewnienie jego kompleksowej ochrony przed rozdrobnieniem oraz sprawne przeprowadzenie sukcesji międzypokoleniowej. To niezwykle korzystne narzędzie podatkowe, pozwalające na elastyczne planowanie majątkowe i efektywne gromadzenie majątku bez bieżącego opodatkowania.
Fundacja a stowarzyszenie: kluczowe różnice
Fundacja i stowarzyszenie to popularne formy organizacji pozarządowych, jednak ich konstrukcja jest fundamentalnie różna, co warto zrozumieć.
Główna różnica polega na tym, że fundacja opiera się na majątku, który służy do realizacji precyzyjnie określonych celów i nie ma członków. Stowarzyszenie natomiast opiera się na osobach, czyli na grupie członków, którzy wspólnie realizują wspólne cele.
Likwidacja fundacji
Fundacja może zostać zlikwidowana z kilku ściśle określonych powodów, które znajdziesz w przepisach prawa i statucie. Przyczynami mogą być osiągnięcie założonego celu, wyczerpanie środków finansowych, decyzja zarządu lub fundatora, albo orzeczenie sądu. Proces likwidacji obejmuje powołanie likwidatora, spłatę wszelkich zobowiązań, a pozostały majątek jest przekazywany na cele statutowe lub inne cele społeczne. Ostatecznie fundacja zostaje wykreślona z KRS. Szczegółowe informacje o procedurze znajdziesz w artykule: Likwidacja fundacji.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania
Czym różni się fundacja od stowarzyszenia?
Fundacja opiera się na majątku przeznaczonym na ściśle określone cele i nie ma członków. Stowarzyszenie to dobrowolne zrzeszenie osób, które wspólnie realizują swoje cele, a jego fundamentem są właśnie członkowie.
Czy fundacja może prowadzić działalność gospodarczą?
Tak, fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, jeśli jej statut na to wyraźnie zezwala. Pamiętaj jednak, że dochody z tej działalności muszą być przeznaczane wyłącznie na realizację jej celów statutowych.
Jaki jest główny cel Fundacji Rodzinnej?
Głównym celem Fundacji Rodzinnej jest efektywne zarządzanie majątkiem rodzinnym, zapewnienie jego kompleksowej ochrony przed rozproszeniem oraz sprawne przeprowadzenie sukcesji międzypokoleniowej.
Czy fundacja musi mieć status Organizacji Pożytku Publicznego (OPP)?
Nie, fundacja nie musi mieć statusu OPP. Jest to dobrowolny status, który fundacja może uzyskać po spełnieniu określonych warunków, co otwiera drogę do dodatkowych uprawnień, np. możliwości pozyskiwania 1,5% podatku.
